Αδικαιολόγητος πλουτισμός - Νομολογία (α΄)
... Με την διάταξη του άρθρου 904 ΑΚ παρέχεται μία ενιαία γενική αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού με κοινές για όλες τις περιπτώσεις προϋποθέσεις (α) την ύπαρξη πλουτισμού του υποχρέου, (β) την επέλευση αυτού σε βάρος του άλλου, του φορέα της αξιώσεως, (γ) το αδικαιολόγητο του πλουτισμού, με την έννοια της ελλείψεως νόμιμης αιτίας και (δ) την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ του πλουτισμού του υποχρέου και της επιβαρύνσεως του δικαιούχου. Ως πλουτισμός νοείται κάθε βελτίωση της περιουσιακής καταστάσεως του υποχρέου, πραγματούμενη είτε με θετική επαύξηση της περιουσίας του είτε με αποθετική με τη μορφή της αποφυγής της ελαττώσεώς της, για την εξεύρεση του οποίου συγκρίνεται η πριν και η μετά την περιουσιακή μετακίνηση κατάσταση της περιουσίας του υποχρέου, οριοθετούμενη παράλληλα κατ’ ανώτατο όριο από τη ζημία του φορέα της αξιώσεως, ως προσδιοριστικό στοιχείο του πραγματικού πλουτισμού του υποχρέου. Περαιτέρω το άρθρο 908 εδ. 1 ΑΚ, κατά τους ορισμούς του οποίου ο λήπτης οφείλει να αποδώσει το πράγμα που έλαβε ή το αντάλλαγμα που τυχόν έλαβε από αυτό, επιβάλλει κατ’ αρχή στον λήπτη να αποδώσει αυτούσιο τον πλουτισμό. Η υποχρέωση αυτή του υποχρέου δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να εκπληρωθεί, πλην άλλων, και στην περίπτωση ανοικοδομήσεως σε ακίνητο του υποχρέου σε εκτέλεση ακύρως συνομολογηθείσης μετά του φορέα της αξιώσεως, συμβάσεως έργου, οπότε τα οικοδομικά υλικά ενώνονται και αναμιγνύονται με το ακίνητο, με συνέπεια την απώλεια της επ’ αυτών κυριότητα (ΑΚ 1057 επ, 1063) και εντεύθεν αδυναμία αυτούσιας αποδόσεως αυτών και της αναλωθείσης εργασίας. Στην περίπτωση αυτή ο πλουτισμός συνίσταται στην δαπάνη που ο εργοδότης εξοικονόμησε, ίση με την αμοιβή που θα κατέβαλε για το ίδιο έργο σε άλλον εργολάβο, με τον οποίο θα κατάρτιζε έγκυρη σύμβαση έργου (ΑΠ 589/2006). Κρίσιμος χρόνος προσδιορισμού της αξιώσεως αυτής του εργολάβου είναι εκείνος της ακύρως συνομολογηθείσης συμβάσεως έργου, κύριας ή πρόσθετης, ο οποίος ανταποκρίνεται στην δαπάνη που πράγματι εξοικονόμησε ο εργοδότης και θα κατέβαλε σε περίπτωση έγκυρης συμβάσεως για το ίδιο έργο. ΑΠ 361/2010 ΕφΑΔ 2011,949.
... Οι διατάξεις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού εφαρμόζονται και στην περίπτωση δημόσιου έργου λόγω ακυρότητας της συμβάσεως (ΑΠ 1499/2009). Κρίσιμος, επομένως, χρόνος στην τελευταία αυτή περίπτωση είναι εκείνος της ανάθεσης του δημόσιου έργου και των τυχόν προσθέτων εργασιών, υπολογιζομένης και της τυχόν αναθεώρησης των τιμών με βάση τις οικείες διατάξεις περί ανάθεσης και εκτέλεσης των δημοσίων έργων σαν να επρόκειτο για έγκυρη ανάθεση και εκτέλεση δημόσιου έργου. Ο προσδιορισμός της αξιώσεως αυτής με βάση την αγοραία αξία του όλου έργου και μάλιστα κατά τον χρόνο παραδόσεως αυτού θα είχε ως οικονομικό αποτέλεσμα για τον φορέα αυτής πιθανόν και μεγαλύτερο του εργολαβικού ανταλλάγματος το οποίο συμφωνήθηκε με την ακύρως συνομολογηθείσα σύμβαση έργου, χρηματικό μέγεθος το οποίο προφανές είναι ότι δεν ανταποκρίνεται στον πραγματικό πλουτισμό του υποχρέου και την ζημία του δικαιούχου. ΑΠ 361/2010 ΕφΑΔ 2011,949.
... Από τη διάταξη του άρθρου 904 ΑΚ προκύπτει ότι για να θεμελιωθεί απαίτηση με βάση τον αδικαιολόγητο πλουτισμό θα πρέπει η άμεση περιουσιακή μετακίνηση προς τον λαβόντα να επήλθε χωρίς νόμιμη αιτία, δηλαδή αιτία, που δεν έχει πηγή σύμβαση ή το νόμο, είτε για νόμιμη αιτία που δεν επακολούθησε ή έληξε ή είναι παράνομη ή ανήθικη. Η αξίωση δε αυτή, ούτε από τη διάταξη αυτή, ούτε από άλλη, ουδόλως προϋποθέτει για να γεννηθεί διάταξη νόμου που να επιτρέπει ή επιβάλει την αναζήτηση του αδικαιολόγητου πλουτισμού, καθ’ όσον με την ανωτέρω διάταξη του άρθρου 904 ΑΚ καθιερώνεται αυτοτελής και αυτοδύναμη αξίωση υπό τους όρους και προϋποθέσεις που μόνον αυτή θεσπίζει. Κατά την άποψη της μειοψηφίας, για την αναζήτηση του αδικαιολόγητου πλουτισμού κατά την ως άνω διάταξη απαιτείται η ύπαρξη άλλης ειδικής διάταξης που να την επιτρέπει. ΑΕΔ 3/2010 ΕλλΔνη 2011,47.
... Από το άρθρο 904 ΑΚ προκύπτει ότι στοιχείο του πραγματικού κάθε απαίτησης αδικαιολόγητου πλουτισμού είναι, εκτός άλλων, και η ανυπαρξία ή η ελαττωματικότητα της αιτίας, βάσει της οποίας έγινε η περιουσιακή μετακίνηση και επήλθε ο πλουτισμός του λήπτη. Αν λείπει το στοιχείο αυτό, αν δηλαδή η ως άνω αιτία δεν είναι ανύπαρκτη ή ελαττωματική, δεν στοιχειοθετείται απαίτηση από τον αδικαιολόγητο πλουτισμό, αφού η απαίτηση αυτή προϋποθέτει έλλειψη αξίωσης από την αιτία, η οποία αιτία μπορεί να έχει ως πηγή τη σύμβαση ή την αδικοπραξία ή το νόμο (ΑΠ Ολ 22/2003 ΧρΙΔ 4,177, ΑΠ 725/2004 ΕλλΔνη 45,1431, ΑΠ 859/2003 ΧρΙΔ 4,278, ΑΠ 222/2003 ΕλλΔνη 45,475, ΑΠ 1802/2001 ΕλλΔνη 43,1421, ΑΠ 1440/2000 ΕλλΔνη 42,731). ΕφΑθ 5101/2011 ΝοΒ 2011,2139, ΠΠρΘεσ 16764/2010 Αρμ 2011,589.
πηγή: nbonline.gr
Δικηγορικό Γραφείο "Δημήτριος Χ. Καραγιάννης", Θεσσαλονίκη - Αθήνα