Αδικαιολόγητος πλουτισμός - Νομολογία (στ΄)
... Το αντάλλαγμα δεν απαιτείται να αποβαίνει οπωσδήποτε σε όφελος του δότη του πλουτισμού, αλλά ενδέχεται να ωφελεί τρίτο πρόσωπο, οπότε δημιουργείται τριμερής σχέση μεταξύ του τρίτου, του δότη και του λήπτη του πλουτισμού, αναλυόμενη συνήθως σε δυο μερικότερες γωνιακές σχέσεις, δηλαδή τη σχέση του τρίτου προς τον δότη του πλουτισμού (σχέση κάλυψης) και τη σχέση του τρίτου προς το λήπτη του πλουτισμού (σχέση αξίας), ενώ αν υφίσταται και ευθεία ενοχική σχέση μεταξύ του δότη και του λήπτη του πλουτισμού, τότε η όλη τριμερής σχέση αποβαίνει τριγωνική. Ενδέχεται η σχέση αξίας να είναι ισχυρή και να λείπει ή να είναι ελαττωματική η σχέση κάλυψης, όπως συμβαίνει στην περίπτωση που ο δότης του πλουτισμού, θεωρώντας εσφαλμένα ότι οφείλει σε τρίτον, καταβάλει με υπόδειξή του (άρθρο 417 ΑΚ) το ανύπαρκτο χρέος του σε οφειλέτη του τρίτου, εξοφλώντας με την καταβολή αυτή (άρθρ. 317 ΑΚ) το χρέος του τρίτου. Στην περίπτωση αυτή ο δότης του πλουτισμού, που ζημιώθηκε καταβάλλοντας ανύπαρκτο χρέος του, δικαιούται να αναζητήσει τον πλουτισμό, όχι όμως από τον λήπτη τυπικά του πλουτισμού, ο οποίος με την προς αυτόν καταβολή εισέπραξε απλώς την απαίτηση που είχε κατά του τρίτου και έκτοτε αυτή αποσβέσθηκε, υποβαλλόμενος έτσι αυτός σε αντίστοιχη με την απόσβεση της απαίτησής του οικονομική θυσία, αλλά θα αναζητήσει τον πλουτισμό από τον τρίτο που στην πραγματικότητα ωφελήθηκε χωρίς νόμιμη αιτία, αφού εξόφλησε με παροχή άλλου δικό του χρέος. Υπό την έννοια αυτή η παρεμβολή του τρίτου που ενήργησε για δικό του λογαριασμό, χαρακτηρίζει ως έμμεση την περιουσιακή μετακίνηση από τον δότη στον τυπικά λήπτη του πλουτισμού και αντίθετα άμεσος θεωρείται ο πλουτισμός του τρίτου (πρβλ. και ΑΠ 898/2003, 1239/2005). Σε κάθε περίπτωση η μεσολάβηση άμεσου ή έμμεσου αντιπροσώπου του πλουτήσαντος, δηλαδή προσώπου που δεν ενεργεί για δικό του λογαριασμό, δεν διασπά την αμεσότητα της μετακίνησης του πλουτισμού από την περιουσία του ζημιωθέντος στην περιουσία του πλουτήσαντος και υπόχρεος είναι έτσι αυτός προς απόδοση του αδικαιολόγητου πλουτισμού του. Βέβαια η απόδοση του πλουτισμού μπορεί να γίνει και με καταβολή μέσω τρίτου (άρθρο 317 ΑΚ), όμως άμεσα ευθυνόμενος είναι πάντοτε ο πλουτήσας και όχι αυτός που ενήργησε ως αντιπρόσωπός του κατά τη λήψη του πλουτισμού. ΑΠ 1627/2010 ΧρΙΔ 2011,586, ΕλλΔνη 2011,489.
... Από τις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 904, 974, 989, 992 και 1041 επ. ΑΚ προκύπτει ότι η νομή δεν είναι μόνο φυσική εξουσία επί του πράγματος (κατοχή) όποιου την απέκτησε, αλλά αποτελεί και περιουσιακό στοιχείο που προσπορίζει ωφέλεια στον αποκτώντα, όπως τέτοιας δυνατότητας απόκτησης της οικείας κυριότητας με χρησικτησία. Παρέπεται, επομένως, ότι με την ενιαύσια παραγραφή των ένδικων μέσων προστασίας της νομής (ως εξουσίας) έναντι οικείας αποβολής ή διατάραξης, η ενοχική αξίωση προς απόδοση αυτής ως αδικαιολόγητου πλουτισμού δεν επηρεάζεται. Και αυτό γιατί η ωφέλεια από αυτή την ίδια ενιαύσια παραγραφή είναι δικαιολογημένη, η ωφέλεια όμως από τη νομή του πράγματος, η οποία αποτελεί πλουτισμό ανεξάρτητο από την παραγραφή, είναι αδικαιολόγητη. ΑΠ 2144/2009 ΧρΙΔ 2011,104, ΑΠ 1433/2010 ΝοΒ 2011,581 (περίλ.).
... Για να είναι νόμιμη η από το άρθρο 904 ΑΚ αγωγή του αδικαιολόγητου πλουτισμού, όταν με αυτή ζητείται η απόδοση της νομής μετά την παραγραφή των αξιώσεων των ένδικων βοηθημάτων από τα άρθρα 987 και 989 του ίδιου Κώδικα απαιτείται η ύπαρξη της νομής του ενάγοντα κατά το χρόνο της απώλειάς της γι’ αυτόν και η από τον εναγόμενο κατάληψη και κατοχή του επίδικου ακινήτου, ο οποίος έτσι έγινε αδικαιολόγητα πλουσιότερος, ενώ αίτημά της είναι η αποβολή του εναγομένου, ο οποίος εξακολουθεί να βρίσκεται στη νομή του ακινήτου κατά το χρόνο της επίδοσης της αγωγής και η απόδοση της νομής στον ενάγοντα. Η εν λόγω αγωγή δεν αποτελεί ένδικο βοήθημα προστασίας της νομής, αλλά είναι ενοχική προς απόδοση του πλουτισμού. Η ίδια αγωγή είναι επιβοηθητικής φύσης και γι’ αυτό μπορεί να ασκηθεί μόνο αν λείπουν οι προϋποθέσεις αγωγής από σύμβαση ή αδικοπραξία ή άλλη παρόμοια αιτία, υπό την προϋπόθεση όμως ότι εκείνη θεμελιώνεται επί των ίδιων πραγματικών περιστατικών, στα οποία στηρίζεται αυτή η αγωγή από σύμβαση ή αδικοπραξία (ουσιαστική επικουρικότητα). ΑΠ 2144/2009 ΧρΙΔ 2011,104, ΑΠ 1433/2010 ΝοΒ 2011,581 (περίλ.).
... Από τις διατάξεις του άρθρου 904 παρ. 1 εδ. α΄, 938 ΑΚ σαφώς προκύπτει ότι αν από την τέλεση αδικοπραξίας δεν επήλθε μόνο ζημία σε άλλον αλλά συγχρόνως και ωφέλεια του αδικοπραγήσαντος από την περιουσία ή με ζημία του αδικηθέντος, τότε παρά την παραγραφή της αξιώσεως από αδικοπραξία υφίσταται αξίωση από αδικαιολόγητο πλουτισμό, η οποία υπόκειται εφεξής στη ρύθμιση των άρθρων 904 επ. ΑΚ και ειδικότερα, αν μεν η αδικοπραξία έγινε με αμέλεια, από τη διάταξη του άρθρου 909 ΑΚ, κατά την οποία υποχρεούται σε απόδοση της ωφέλειας εφόσον είναι πλουσιότερος κατά το χρόνο επιδόσεως της αγωγής, διότι απόδοση ανύπαρκτου πλουτισμού δεν νοείται ούτε στο σκοπό του νομοθέτη ανταποκρίνεται, αν δε έγινε με πρόθεση, από τη διάταξη του άρθρου 911 αριθ. 2 ΑΚ με ανάλογη επέκταση αυτής, η οποία όπως προκύπτει από τη διατύπωση του άρθρου 904 παρ. 1 εδ. β΄ ΑΚ (που εφαρμόζεται στην περίπτωση αποδόσεως ωφελείας που αποκτήθηκε από παράνομη ή ανήθικη αιτία), η οποία θεμελιώνεται σε δικαιοπραξία, διότι η ωφέλεια από αδικοπραξία με πρόθεση αποτελεί πλουτισμό από παράνομη αιτία και ο νόμος αποσκοπεί να αποδοθεί η κτηθείσα από την αιτία αυτή ωφέλεια. Εκ τούτων παρέπεται ότι για να τύχουν εφαρμογής οι προπαρατεθείσες διατάξεις του αδικαιολογήτου πλουτισμού και να αποτελέσουν βάση αγωγής πρέπει να συντρέχουν οι όροι της αδικοπραξίας, να έχει παραγραφεί η εξ αυτής αγωγή (άρθρο 937 ΑΚ) και να συντρέχουν και οι προϋποθέσεις ως άνω εκ του αδικαιολογήτου πλουτισμού (ΑΠ 547/2008). ΑΠ 1730/2010 ΧρΙΔ 2011,584.
πηγή: nbonline.gr
Δικηγορικό Γραφείο "Δημήτριος Χ. Καραγιάννης", Θεσσαλονίκη - Αθήνα