Συναινετικό διαζύγιο - Διατροφή τέκνου και σχετική συμφωνία των γονέων στα πλαίσια συζήτησης συναινετικού διαζυγίου - Είναι άκυρη η παραίτηση από τη διατροφή για το μέλλον (Εφετείο Αθηνών, αριθμός απόφασης 5648/2008)

Περίληψη: Διαδικασία διαφορών γονέων και τέκνων. Ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου στον ένα γονέα. Απαιτείται η τήρηση τόσο στον πρώτο όσο και στο δεύτερο βαθμό υποχρεωτικής προδικασίας συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς, ύστερα από ακρόαση των διαδίκων και των πληρεξουσίων τους, άλλως είναι απαράδεκτη η συζήτηση. Επίσης απαιτείται η λήψη υπόψη από το δικαστήριο της γνώμης του τέκνου που έχει ανάλογη ωριμότητα. Στην ένδικη υπόθεση κατατέθηκαν προτάσεις από τους πληρεξουσίους δικηγόρους των διαδίκων με δηλώσεις του άρθρου 242 ΚΠολΔ και δεν τηρήθηκε στην κατ΄ έφεση δίκη η υποχρεωτική προδικασία. Αναβάλλεται η συζήτηση της υπόθεσης ως προς την επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων για να τηρηθεί η προδικασία και να προσκομιστεί ψυχιατρική έκθεση για τυχόν ψυχικά προβλήματα της ανήλικης. Διατροφή τέκνου και σχετική συμφωνία των γονέων στα πλαίσια συζήτησης συναινετικού διαζυγίου. Είναι άκυρη η παραίτηση από τη διατροφή για το μέλλον. Η δυνατότητα προβολής της μεταβολής των συνθηκών σε μεταγενέστερη συζήτηση στον ίδιο βαθμό ή στην κατ΄ έφεση δίκη, αποκλείει την προβολή της σε νέα δίκη. Μεταβολή των όρων διατροφής και σε τι μπορεί να αναφέρεται αυτή. Τέτοια συνιστά και η αύξηση των αναγκών του δικαούχου ή των υποχρεώσεων του υποχρέου ή η μείωση αυτών.

[...] Οσον αφορά τα κεφάλαια της έφεσης του εναγομένου - ενάγοντος που αφορούν την ανάθεση οριστικώς της επιμέλειας της ανηλίκου θυγατέρας των διαδίκων στην ενάγουσα-εναγομένη μητέρα της και όχι στον ίδιο τον εκκαλούντα όπως είχε ζητήσει με την αγωγή του παρατηρούνται τα εξής: Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 681Β § 1 και 681Γ ΚΠολΔ, όπως το τελευταίο τροποποιήθηκε με το άρθρο 38 του ν. 2447/1996, που ισχύει από 30.12.1996 και στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από το άρθρο 18 § 3 του ν. 2521/1997, που ισχύει από 1.9.1997, συνάγεται ότι στις διαφορές που υπάγονται στις άνω διατάξεις και αφορούν στην άσκηση της γονικής μέριμνας αναφορικά με το τέκνο, την επιμέλεια του και την επικοινωνία των γονέων τους και των λοιπών ανιόντων με αυτό, καθιερώνεται τόσο στη δίκη στον πρώτο βαθμό όσος και στη δίκη στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο, στάδιο υποχρεωτικής προδικασίας για τη συμβιβαστική επίλυση της διαφοράς, ύστερα από ακρόαση των διαδίκων και των πληρεξουσίων τους, η τήρηση του οποίου τάσσεται επί ποινή απαραδέκτου, που ερευνάται αυτεπάγγελτα από το δικαστήριο. Η απόπειρα για τη συμβιβαστική επίλυση της διαφοράς, παρότι δεν πρόκειται για ιδιωτική υπόθεση δεκτική διαθέσεως, αποσκοπεί στην παροχή ευχέρειας στους διαδίκους, εν όψει της φύσεως της υποθέσεως και των επιπτώσεων στο τέκνο, να αποτρέψουν τη συζήτηση στο ακροατήριο (ΕφΑΘ 2105/2000 ΕλΔ 2001.177, ΕφΑΘ 1898/2000 ΕλΔ 2001.455). Επίσης, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 681Γ § 3 απαιτείται η λήψη υπ` όψη από το Δικαστήριο πριν από την έκδοση της αποφάσεως του, της γνώμης του ανηλίκου τέκνου εφόσον αυτό έχει την απαιτούμενη ωριμότητα για τη σαφή αντίληψη της σημασίας της διαφοράς και του συμφέροντος του (ΕφΑΘ 4242/2001 ΕλΔ 43.178). Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από τα τηρηθέντα πρακτικά συνεδριάσεως του παρόντος δικαστηρίου στη δικάσιμο, που αναφέρεται στην αρχή της παρούσης οι διάδικοι δεν παρέστησαν αυτοπροσώπως αλλά κατατέθηκαν προτάσεις από τους πληρεξουσίους δικηγόρους, που ως εκπροσωπούντες αυτούς κατέθεσαν επίσης στο γραμματέα του δικαστηρίου μονομερείς δηλώσεις κατά το άρθρο 242 ΚΠολΔ, όπως ισχύει, ότι επιθυμούν να συζητηθεί η υπόθεση χωρίς να παραστούν κατά την εκφώνηση της από το πινάκιο. Δεν τηρήθηκε επομένως όσον αφορά την ένδικη διαφορά για την επιμέλεια της ανήλικης θυγατέρας των διαδίκων η υποχρεωτική σύμφωνα με τις πιο πάνω διατάξεις και στη δίκη κατ` έφεση προδικασία της συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς. Επιβάλλεται κατόπιν αυτών να αναβληθεί η συζήτηση της υποθέσεως ως προς την επιμέλεια της άνω ανηλίκου θυγατέρας των διαδίκων και να διαταχθεί η εμφάνιση αυτοπροσώπως στο ακροατήριο του παρόντος Δικαστηρίου στη νέα συζήτηση, που θα ορισθεί νομίμως τόσο της εφεσίβλητης όσο και του εκκαλούντος μετά των πληρεξουσίων δικηγόρων του προκειμένου να επιχειρηθεί η συμβιβαστική επίλυση της διαφοράς. Επί πλέον το ανήλικο τέκνο των διαδίκων έχει γεννηθεί την 4.2.1997, είναι σήμερα ηλικίας 11 ετών και θα πρέπει από Σεπτέμβριο 2008 να είναι μαθήτρια στην τελευταία τάξη του δημοτικού σχολείου. Κρίνεται από το δικαστήριο ότι έχει το τέκνο αυτό των διαδίκων την απαιτούμενη ωριμότητα για να αντιληφθεί τη σημασία της διαφοράς και το συμφέρον του πρέπει να ληφθεί υπόψη από το Δικαστήριο πριν από την έκδοση της απόφασης του η γνώμη της ανηλίκου. Κατόπιν αυτών κρίνεται αναγκαία και η εμφάνιση του τέκνου στο παρόν Δικαστήριο προκειμένου να γίνει η προβλεπομένη στο άρθρο 681Γ §§ 3, 4 ΚΠολΔ επικοινωνία ιδιαιτέρως του δικαστηρίου με αυτό και για το σκοπό αυτό οφείλει η εφεσίβλητη, με την οποία διαμένει η άνω ανήλικη να την παρουσιάσει ενώπιον του Εφετείου τούτου κατά τη νέα συζήτηση της υποθέσεως στη δικάσιμο, που θα ορισθεί. Επιφυλάσσεται το Δικαστήριο τούτο να συνεκτιμήσει κατά τη νέα συζήτηση της υποθέσεως την έκθεση κοινωνικής έρευνας του Κέντρου φροντίδας Οικογενείας Δήμου Βύρωνα, που συντάχθηκε για την ανήλικη θυγατέρα των διαδίκων και η διαβίβαση της οποίας στο παρόν Εφετείο διατάχθηκε με την πράξη 22/2008 του δικαστή του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών μέσω της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών (Τμήμα Ανηλίκων). Πρέπει όμως να ζητηθεί να συνταχθεί και διαβιβασθεί στο παρόν δικαστήριο νέα έκθεση κοινωνικής έρευνας για τις συνθήκες διαβίωσης του ανηλίκου από κοινωνική λειτουργό της αρμοδίας κοινωνικής υπηρεσίας ανηλίκων αφού προηγουμένως έλθει σε συνεννόηση και ακούσει τις απόψεις της ενάγουσας όπως και του εκκαλούντος-εναγομένου για το αυτό ανήλικο τέκνο. Περαιτέρω, εν όψει όσων αναφέρονται στην από 9.12.2005 αγωγή του εφεσίβλητου ότι η ανήλικη θυγατέρα των διαδίκων, που προηγουμένως ήταν πρόσχαρη, εξωστρεφής και ευγενική έχει καταστεί το τελευταίο διάστημα υπερβολικά επιθετική, νευρική, εσωστρεφής, μελαγχολική και προβληματισμένη όσον αφορά την επικοινωνία της με τους άλλους, τα οποία αποδίδονται από τον ενάγοντα πατέρα της στην επίδραση του περιβάλλοντος της εν διαστάσει αντιδίκου συζύγου του και την ερωτική σχέση της με άλλον άνδρα, που περιστασιακώς διανυκτερεύει στην κατοικία, όπου διαμένει αυτή με την ανήλικη θυγατέρα της και το επώνυμο και τον τόπο καταγωγής του οποίου αναφέρει ο ενάγων ότι αναγράφει η άνω θυγατέρα του ως επώνυμο και τον τόπο καταγωγής της ιδίας σε χειρόγραφα σημειώματα της λόγω της συναισθηματικής και ψυχολογικής σύγχυσης υπό την οποία διατελεί, κρίνεται αναγκαίο να διαταχθεί να προσκομισθεί κατά τη νέα συζήτηση της υποθέσεως ψυχιατρική έκθεση που πρέπει να φροντίσει ο επιμελέστερος των διαδίκων να ζητηθεί να συνταχθεί από ιατρό ψυχίατρο του αρμοδίου δημοσίου φορέα Κοινωνικών Υπηρεσιών που λειτουργεί υπό την εποπτεία των Υπουργών Δικαιοσύνης και Υγείας και Προνοίας, αφού ακούσει τις απόψεις κάθε γονέα για το εάν η ανήλικη θυγατέρα των διαδίκων παρουσιάζει ψυχικά προβλήματα και ποια τυχόν είναι αυτά, σύμφωνα με όσα ορίζονται στο άρθρο 681Γ § 2 έδαφ. α` ΚΠολΔ, κατά το οποίο η αναλυτική έκθεση των οργάνων της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας για τις συνθήκες διαβίωσης του ανηλίκου, που πρέπει να υποβάλλεται στο δικαστήριο μέχρι την ημέρα της συζητήσεως, στις περιπτώσεις όπου αναφέρεται στο δικόγραφο της αγωγής ότι ο ένας από τους γονείς ή το ανήλικο παρουσιάζει ψυχικά προβλήματα θα πρέπει να συνοδεύεται από ψυχιατρική έκθεση. Ως προς το κεφάλαιο για διατροφή της ανήλικης θυγατέρας της ενάγουσας για παρελθόντα χρόνο, η εξέταση του οποίου χωρεί στα όρια της δίκης ενώπιον του δευτεροβαθμίου Δικαστηρίου, όπως προσδιορίζονται από την έφεση του εναγομένου και την αντέφεση της ενάγουσας παρατηρείται ότι δεν επηρεάζεται από την έκβαση της δίκης ως προς την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου τέκνου. Ορίζεται στο άρθρο 1516 § 2 ΑΚ ότι στις περιπτώσεις διακοπής της συμβίωσης των γονέων, διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου τους, καθώς και όταν πρόκειται για τέκνο γεννημένο χωρίς γάμο των γονέων του, τις αξιώσεις διατροφής που έχει το τέκνο κατά του γονέα, ο οποίος δεν έχει την επιμέλεια του προσώπου του, μπορεί να τις ασκεί αυτός, που έχει την επιμέλεια και, αν δεν την έχει κάνεις, αυτός με τον οποίο διαμένει το τέκνο.

Στην προκειμένη περίπτωση... Με το από 25.6.2003 ιδιωτικό συμφωνητικό που κατάρτισαν και υπέγραψαν οι διάδικοι προκειμένου να ρυθμίσουν εν όψει της συναινετικής λύσεως του γάμου των σε πρώτη φάση τα ζητήματα της επιμέλειας της ανήλικης θυγατέρας των και της επικοινωνίας μετ` αυτής του μη συνοικούντος μαζί της γονέα της συμφώνησαν την μεν επιμέλεια της ανήλικης να ασκεί η ενάγουσα - εναγομένη μητέρα της ο δε εναγόμενος - ενάγων πατέρας της θα ασκούσε το δικαίωμα του επικοινωνίας με την ανήλικη θυγατέρα τους τις ημέρες που αναφέρονταν στο παραπάνω συμφωνητικό. Επίσης όσα περαιτέρω αναφέρονταν στο συμφωνητικό αυτό ο εναγόμενος - ενάγων πατέρας ανελάμβανε όλα τα έξοδα διατροφής, ένδυσης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας της ανηλίκου θυγατέρας του και ανέλαβε την υποχρέωση να καταβάλλει στην ενάγουσα - εναγομένη για λογαριασμό αυτού του ανηλίκου τέκνου τους το ποσό των ευρώ 400 μηνιαίως ως ανάλογο με τις ανάγκες του ανηλίκου και ανταποκρινόμενο στα απαραίτητα έξοδα για τη διατροφή, ένδυση συμμετοχή του στις κοινόχρηστες δαπάνες, ψυχαγωγία, υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση του για δύο χρόνια, προκαταβλητέο στο πρώτο πενθήμερο κάθε μήνα για κάθε δε επόμενο έτος θα γινόταν αναπροσαρμογή του ποσού της διατροφής μετά από συνεννόηση των γονέων ανάλογα με τις ανάγκες του ανηλίκου τέκνου τους. Επίσης, οριζόταν στο ίδιο συμφωνητικό ότι εκτός της άνω βασικής διατροφής του παιδιού άλλες δαπάνες για θέματα υγείας, εκπαίδευσης (ξένες γλώσσες, φροντιστήρια, εκδρομές, αθλητισμός) και εν γένει εξωσχολικές δραστηριότητες του ανηλίκου θα καλύπτονται οικονομικά αποκλειστικά από τον πατέρα, που θα κατέβαλλε ο ίδιος τα απαιτούμενα ποσά στους αρμόδιους φορείς, ενώ η συμμετοχή της συμβαλλόμενης μητέρας για τη διατροφή της ανηλίκου θυγατέρας των περιοριζόταν στην προσωπική εργασία της και απασχόληση για την περιποίηση και φροντίδα της. Δεν υπήρξε δεύτερη συνεδρίαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών επί της άνω αιτήσεως των διαδίκων για συναινετική λύση του γάμου των και δεν εκδόθηκε απόφαση, που να απαγγέλει το διαζύγιο των και δεν κατέστη οριστική η περιεχόμενη στο αναφερόμενο παραπάνω ιδιωτικό συμφωνητικό ιδιόρρυθμη συμφωνία των διαδίκων συζύγων για την επιμέλεια της ανηλίκου θυγατέρας των, η ισχύς της οποίας εξηρτάτο από την επικύρωση της με την απόφαση, που λύνει το γάμο τους. Ολο το διάστημα που διέδραμε από τότε που οι διάδικοι ζουν χωριστά, η άνω ανήλικη θυγατέρα των διέμενε με την ενάγουσα μητέρα της, που φρόντιζε για την ανατροφή και συντήρηση της, φιλοξενούμενες στην οικία της μητέρας της τελευταίας στο Βύρωνα Αττικής. Υπήρχε ακόμη στο άνω συμφωνητικό ο όρος, κατά τον οποίο αν από υπαιτιότητα του ενός ή του άλλου των συμβαλλομένων ματαιωνόταν η δεύτερη συζήτηση του συναινετικού διαζυγίου κατά την δικάσιμο, που θα ορισθεί από το αρμόδιο δικαστήριο τότε παύουν να ισχύουν οι όροι του πιο πάνω συμφωνητικού, που αφορούν τα κεφάλαια της επικοινωνίας και της διατροφής του ανηλίκου τέκνου, και δημιουργείται αντίστοιχη υποχρέωση των συμβαλλομένων να ρυθμίσουν εκ νέου τα άνω θέματα σε περίπτωση δε διαφωνίας τους δύναται να προσφύγει οποιοδήποτε εξ αυτών στα αρμόδια δικαστήρια. Παρά την αναφορά του άρθρου 1441 § 3 ΑΚ στην επιμέλεια και στην επικοινωνία ως περιεχομένου της έγγραφης συμφωνίας των συζύγων, που πρέπει να υποβληθεί στο δικαστήριο για να εκδοθεί συναινετικό διαζύγιο αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, δεν αποκλείεται να συμπεριλάβουν οι σύζυγοι σε τέτοια συμφωνία των και πρόσθετο περιεχόμενο για θέματα, που ενδέχεται να αφορούν διοίκηση και διαχείριση της περιουσίας του ανηλίκου και εκπροσώπηση του ή συμφωνία για διατροφή του τέκνου. Οι διατάξεις για διατροφή μεταξύ ανιόντων και κατιόντων (ΑΚ 1485 επ.) είναι διατάξεις αναγκαστικού δικαίου (άρθρο 3 ΑΚ). Ομως δεν αποκλείεται από το λόγο αυτό το δικαίωμα της διατροφής να καθορισθεί συμβατικώς, αρκεί η σύμβαση αυτή να μην έχει χαρακτήρα παραιτήσεως από τη διατροφή για το μέλλον κατά τα οριζόμενα από τις διατάξεις των άρθρων 1493 και 1499 ΑΚ. Διαφορετικά είναι άκυρη τέτοια συμφωνία κατά το μέρος που ενέχει παραίτηση (ΑΠ 1346/1980 ΕΕΝ 48.362, ΕφΑΘ 10372/1986 ΝοΒ 35.553, ΕφΑΘ 9283/2003 ΕλΔ 2004.850). Η από 27.6.2003 αίτηση των διαδίκων για έκδοση συναινετικού διαζυγίου στα πλαίσια τήρησης των προϋποθέσεων, που ετίθοντο από το νόμο προς τούτο, υπεβλήθη στο δικαστήριο και η άνω από 25.6.2003 έγγραφη συμφωνία των διαδίκων για την επιμέλεια και την επικοινωνία τους με το ανήλικο τέκνο τους, στην οποία εκ περισσού περιεχόταν και η συμφωνία για τη διατροφή ανεβλήθη από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών κατά τη δικάσιμο της 27.6.2003, κατά την οποία είχαν παραστεί αυτοπροσώπως αυτοί για δεύτερη συζήτηση στη δικάσιμο της 21.6.2004, κατά την οποία δεν εκφωνήθηκε η υπόθεση από το οικείο πινάκιο λόγω μη εμφάνισης ή εκπροσώπησης από δικηγόρο των διαδίκων εν όψει των διαφωνιών, που ανέκυψαν μεταξύ των ως προς τη λύση του γάμου των κατά τη διαδικασία αυτήν. Αργότερα, επί αιτήσεως από 22.10.2004 του εναγομένου για ρύθμιση προσωρινά του δικαιώματος επικοινωνίας του με την ανήλικη θυγατέρα του και επί ανταιτήσεως, που ασκήθηκε κατά την συζήτηση της αιτήσεως εκείνης από την ενάγουσα ως καθής η αίτηση, με την οποία ζητούσε να της επιδικασθεί προσωρινώς ως διατροφή για την ανήλικη θυγατέρα τους το ποσό των 1.000 ευρώ μηνιαίως εκδόθηκε από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών η 3712/2005 απόφαση διαδικασίας ασφαλιστικών μέτρων. Με εκείνη την απόφαση έγινε δεκτή αίτηση και ρυθμίστηκε το δικαίωμα επικοινωνίας του αιτούντος με την ανήλικη θυγατέρα του προσωρινώς ενώ απερρίφθη η ανταίτηση της ενάγουσας με το σκεπτικό ότι ο εναγόμενος κατέβαλε διατροφή για την ανήλικη θυγατέρα του με βάση το ιδιωτικό συμφωνητικό που είχε από 25.6.2003 υπογράφει μεταξύ των διαδίκων και ότι δεν είχαν αυξηθεί μετά την υπογραφή του άνω ιδιωτικού συμφωνητικού οι ανάγκες της ανήλικης, που ήταν μαθήτρια δημοτικού σχολείου ώστε να δικαιολογείται η επιδίκαση μεγαλύτερου ποσού διατροφής με βάση την πιο πάνω συμφωνία των διαδίκων για τη διατροφή, που θα κατέβαλλε ο εναγόμενος για λογαριασμό της ανηλίκου θυγατέρας του στην ενάγουσα ... Εφόσον η επέλευση της ουσιώδους μεταβολής των συνθηκών, με βάση της οποίες επιδικάσθηκε διατροφή για την ανήλικη θυγατέρα των διαδίκων για το χρονικό διάστημα τριών ετών από την επίδοση της αγωγής φέρεται να έγινε σε χρόνο, κατά τον οποίο δεν μπορούσε ο εναγόμενος να προβάλει την μεταβολή αυτήν στην δίκη στον πρώτο βαθμό δηλαδή μετά την συζήτηση στο ακροατήριο του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών και πριν τη δημοσίευση της εκκαλουμένης αποφάσεως επιτρεπόταν να ασκηθεί έφεση κατά της οριστικής απόφασης του πρωτόδικου δικαστηρίου και να προταθούν τα πραγματικά περιστατικά, που συνιστούν αυτήν την μεταβολή στην κατ` έφεση δίκη (άρθρα 269 § 2, 527, 525 § 3 ΚΠολΔ), αφού η μεταρρύθμιση αποτελεί παρεπόμενη απαίτηση (ΑΠ 1031/1992, ΑΠ 1732/1984, ΑΠ 125/1981, ΑΠ 171/1984, Β. Βαθρακοκοίλη, Ερμηνεία Νομολογία Αστικού Κώδικα, Τόμος Ε` Οικογενειακό Δίκαιο (2004) άρθρο 1494 σελ. 797) ενόψει και του ότι η δυνατότητα προβολής της μεταβολής των συνθηκών σε μεταγενέστερη συζήτηση στον ίδιο βαθμό ή στην κατ` έφεση δίκη αποκλείει την προβολή της σε νέα δίκη (ΑΚ 1494, ΚΠολΔ 334, Ισμήνη Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη σε Γεωργιάδη - Σταθόπουλου ΑΚ Τόμος VII άρθ. 1494 αριθ. 26 και εκεί παραπομπές στην νομολογία). Η μεταβολή των όρων διατροφής μπορεί να αναφέρεται είτε σε γενικούς οικονομικούς όρους, όπως η ουσιώδης αυξομείωση του τιμαρίθμου ζωής ή η μεταγενέστερη αυξομείωση της απορίας του δικαιούχου ή υπόχρεου ή και άλλου, που δύναται να συμβάλλει στη πληρωμή της διατροφής στο δικαιούχο είτε να αφορά σε μεταγενέστερη μεταβολή των ατομικών ή γενικών συνθηκών, που παρέχει στον υπόχρεο ή στο δικαιούχο το δικαίωμα να ζητήσουν μεταρρύθμιση της αποφάσεως. Τέτοια μεταβολή των όρων διατροφής συνιστά και η αύξηση των αναγκών του δικαιούχου ή των υποχρεώσεων του υπόχρεου καθώς και η μείωση αυτών (Βαθρακοκοίλη ο.π. άρθ. 1494 σελ. 796).

πηγή: http://lawdb.intrasoftnet.com/nomos

Δημήτριος Χ. Καραγιάννης, Δικηγόρος, Θεσσαλονίκη - Αθήνα