Τροχαίο ατύχημα - Θάνατος μοτοσικλετιστή όταν το όχημά του επέπεσε σε λακούβα του οδοστρώματος. Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση είναι αρμόδια για τη συντήρηση των επαρχιακών οδών και για την καταβολή αποζημίωσης (Συμβούλιο της Επικρατείας, αριθμός απόφασης 150/2013).

Περίληψη: Ευθύνη του Δημοσίου και των νπδδ σε αποζημίωση. Κατασκευή και συντήρηση οδικού δικτύου και νομικά πρόσωπα που ευθύνονται από την πρόκληση ζημιών. Θάνατος μοτοσικλετιστή όταν το όχημά του επέπεσε σε λακούβα του οδοστρώματος. Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση είναι αρμόδια για τη συντήρηση των επαρχιακών οδών. Η αρμοδιότητα αυτή ισχύει παράλληλα προς τις αρμοδιότητες και υποχρεώσεις που ερείδονται στη νομοθεσία περί δημοσίων έργων και τη σύμβαση μεταξύ κυρίου του έργου και αναδόχου. Εις ολόκληρον ευθύνη των ανωτέρω. Παθητική νομιμοποίηση της ΝΑ, που οφείλει να προβαίνει σε τακτικούς ελέγχους της κατάστασης της οδού, αλλά και να επιλαμβάνεται αναφορών για φθορές στο οδόστρωμα. Το Δημόσιο δεν προβάλλει ότι ισχυρίστηκε ενώπιον των δικαστηρίων της ουσίας ότι το έργο είχε παραληφθεί από τη ΝΑ κατά το χρόνο του ατυχήματος και ότι το ίδιο δεν ευθυνόταν, ως κύριος του έργου. Απορρίπτονται οι αναιρέσεις (επικυρώνει την υπ΄ αριθμ. 3519/2006 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών).

[...] 1. Επειδή, με τις κρινόμενες αιτήσεις, για την άσκηση των οποίων δεν απαιτείται καταβολή παραβόλου, ζητείται η αναίρεση της 3519/2006 απόφασης του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών. Με αυτήν αφενός συνεκδικάστηκαν και απορρίφθηκαν εφέσεις των αναιρεσειόντων και του Δήμου Κρωπίας κατά της 1933/2005 απόφασης του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών, αφετέρου έγινε εν μέρει δεκτή έφεση των αναιρεσίβλητων, μεταρρυθμίστηκε η πρωτόδικη απόφαση και αυξήθηκαν τα ποσά που οι αναιρεσείοντες και ο Δήμος Κρωπίας όφειλαν να καταβάλουν νομιμοτόκως εις ολόκληρον στους αναιρεσιβλήτους, ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης από το θάνατο του συζύγου, πατέρα και γιου τους ....... ... .

2. Επειδή, οι υποθέσεις εισήχθησαν στην επταμελή σύνθεση του Τμήματος λόγω σπουδαιότητας, κατόπιν διαγραφής από το πινάκιο της πενταμελούς σύνθεσης του Τμήματος.

3. Επειδή, οι αιτήσεις, στρεφόμενες κατά της ίδιας απόφασης, είναι συναφείς και άρα συνεκδικαστέες (Σ.τ.Ε. 3559/2010).

4. Επειδή, ο αναιρεσίβλητος ......... ........ ... απεβίωσε μετά την άσκηση των αιτήσεων, στις 20.5.2009 (415/108/2009 ληξιαρχική πράξη θανάτου του Ληξιαρχείου Νέας Φιλαδέλφειας). Τη δίκη συνεχίζουν με δήλωση που κατέθεσαν στο ακροατήριο οι κληρονόμοι του, και εκ των αναιρεσιβλήτων, ........... ..... (όπως προκύπτει από το 119163/22.6.2009 πιστοποιητικό πλησιεστέρων συγγενών του Δήμου Αθηναίων και το 60232/2010/15.10.2010 πιστοποιητικό μη δημοσίευσης διαθήκης του Πρωτοδικείου Αθηνών).

5. Επειδή, ο ........ ........ , ανήλικος κατά το χρόνο άσκησης, έχει ενηλικιωθεί κατά το χρόνο συζήτησης των αιτήσεων. Συνεπώς, νομίμως παρίσταται ιδίω ονόματι ως αναιρεσίβλητος. Εξ άλλου, ο .................. είχε ήδη ενηλικιωθεί κατά το χρόνο άσκησης της αίτησης του Δημοσίου. Η αίτηση, καθ’ ερμηνεία του αναιρετηρίου, θεωρείται ότι στρέφεται κατ’ αυτού, ο οποίος νομίμως παρίσταται ιδίω ονόματι ως αναιρεσίβλητος.

6. Επειδή, στο άρθρο 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα (Εισ.Ν.Α.Κ.) (π.δ. 456/1984, Α΄ 164) ορίζεται ότι «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος …» στο άρθρο 106 ορίζεται ότι «Οι διατάξεις των δύο προηγούμενων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους». Κατά την έννοια των διατάξεων αυτών, ευθύνη προς αποζημίωση γεννάται και από μη νόμιμες υλικές ενέργειες των οργάνων του Δημοσίου ή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου ή από παραλείψεις οφειλόμενων νόμιμων υλικών ενεργειών αυτών, εφόσον οι υλικές αυτές ενέργειες ή παραλείψεις συνάπτονται με την οργάνωση και λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών ή των υπηρεσιών νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου. Από τις ίδιες διατάξεις προκύπτει ότι υπάρχει ευθύνη του Δημοσίου ή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, εφόσον συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις του νόμου, όχι μόνον όταν με πράξη ή παράλειψη οργάνου των νομικών αυτών προσώπων παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη νομοθεσία, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης (Σ.τ.Ε. 2544/2010 κ.λπ.).

7. Επειδή, ο ν. 3155/1955 «περί κατασκευής και συντηρήσεως οδών» (Α΄ 63) στο άρθρο 3 ρυθμίζει το χαρακτηρισμό οδών ως επαρχιακών, ενώ στο άρθρο 5 παρ. 2 ορίζει ότι οι επαρχιακές οδοί κατασκευάζονται, ανακαινίζονται και συντηρούνται από τα ταμεία οδοποιίας των Νομών. Με το ν.δ. 3620/1956 (Α΄ 279) συστάθηκαν στην έδρα κάθε νομού νομαρχιακά ταμεία ως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (άρθρο 1 παρ. 1) στα ταμεία αυτά ανατέθηκε η εκτέλεση και συντήρηση των έργων οδοποιίας (άρθρο 1 παρ. 2) όπου στο ν. 3155/1955 αναφέρεται «ταμείο οδοποιίας», νοείται το κατά το άρθρο 1 του εν λόγω ν.δ. νομαρχιακό ταμείο (άρθρο 7 παρ. 3). Με το άρθρο 36 του ν. 2218/1994 (Α΄ 90) καταργήθηκαν τα νομαρχιακά ταμεία (παρ. 1) και οι αρμοδιότητές τους περιήλθαν στην κατά τόπο αρμόδια νομαρχιακή αυτοδιοίκηση (παρ. 2). Εξ άλλου, βάσει εξουσιοδότησης του ν. 3155/1955 εκδόθηκε αρχικά το β.δ. από 6/8.2.1956 (Α΄ 47) περί καθορισμού των επαρχιακών οδών του Νομού Αττικής και, μεταγενέστερα, η ισχύουσα κατά τον κρίσιμο χρόνο ΔΜΕΟ/ε/0/266/1995 απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ (Β΄ 293), με την οποία η οδός Κορωπί-Βάρη-Βουλιαγμένη χαρακτηρίστηκε ως επαρχιακή και εντάχθηκε στο επαρχιακό οδικό δίκτυο του Νομού Αττικής. Εξ άλλου, με το π.δ. 159/2000 (Α΄ 139), που εκδόθηκε βάσει της εξουσιοδοτικής διάταξης του άρθρου 5 του ν. 679/1977 (Α΄ 245), όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με το άρθρο 23 παρ. 1 του ν. 1418/1984 (Α΄ 23), συστάθηκε Ειδική Υπηρεσία Δημοσίων Eργων με τίτλο «Ειδική Υπηρεσία Δημοσίων Eργων για τη μελέτη και κατασκευή Ειδικών Συγκοινωνιακών Eργων του Λεκανοπεδίου Αττικής (ΕΥΔΕ/ΕΣΕΑ)» με αρμοδιότητα για τα θέματα που αφορούν την ανάθεση, εκπόνηση, επίβλεψη, έλεγχο και έγκριση μελετών και τη διοίκηση, εποπτεία, παρακολούθηση και έλεγχο της κατασκευής συγκεκριμένων ειδικών συγκοινωνιακών έργων, μεταξύ των οποίων και ο οδικός άξονας Βάρης-Κορωπίου (άρθρο 1 παρ. 1). Στην παρ. 4 του ίδιου άρθρου 1 διαλαμβάνεται ότι «Για τους άξονες των οδικών έργων στους οποίους εκτελούνται έργα με ευθύνη της ΕΥΔΕ/ΕΣΕΑ σύμφωνα με το παρόν Διάταγμα, η αρμοδιότητα συντήρησης και μικρών βελτιώσεων στα ήδη υφιστάμενα τμήματα των αξόνων εξακολουθεί να ανήκει στις αρμόδιες, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις, Τεχνικές Υπηρεσίες του Κράτους». Περαιτέρω, με το π.δ. 151/2001 (Α΄ 126) συστάθηκε Ειδική Υπηρεσία Δημοσίων Έργων για τη μελέτη, κατασκευή και λειτουργία των έργων Ελεύθερη Λεωφόρος Ελευσίνας - Σταυρού - ΝΔ Σπάτων και Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού (ΕΥΔΕ/ΣΕΡΑ). Τέλος, στην παρ. 3 του άρθρου 47 του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (ΚΟΚ), ο οποίος κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 2696/1999 (Α΄ 57) ορίζεται ότι «Οποιαδήποτε τομή ή εκσκαφή οδοστρώματος, ερείσματος, πεζόδρομου ή πεζοδρομίου εθνικής, επαρχιακής, δημοτικής ή κοινοτικής οδού, η οποία είναι απαραίτητη για την κατασκευή έργου, που εκτελείται από επιχείρηση κοινής ωφέλειας, οργανισμό, νομικό ή φυσικό πρόσωπο, επιτρέπεται να γίνει μόνο ύστερα από άδεια της αρμόδιας για τη συντήρηση της οδού υπηρεσίας, η οποία θεωρείται πριν από την έναρξη των εργασιών από την αρμόδια Αστυνομική Αρχή. Στην άδεια αυτήν ορίζεται ο χρόνος μέσα στον οποίο θα ενεργείται η πλήρης αποκατάσταση της φθοράς του οδοστρώματος από την επιχείρηση ή το πρόσωπο για λογαριασμό του οποίου εκτελείται το έργο. Οι αρμόδιες υπηρεσίες συντήρησης των οδών υποχρεούνται, μετά την παρέλευση της προθεσμίας η οποία ορίζεται στην άδεια, να αποκαθιστούν τις γενόμενες φθορές και να καταλογίζουν τη σχετική δαπάνη σε βάρος του οργανισμού, της επιχείρησης ή του προσώπου που εκτελεί ή για λογαριασμό του οποίου εκτελείται το έργο, κατά τις διατάξεις για την είσπραξη των δημοσίων εσόδων».

8. Επειδή, εξ άλλου, με το άρθρο 54 του π.δ. 609/1985 «Κατασκευή των Δημοσίων Eργων» (Α΄ 223) ορίζεται ότι «1. Ο χρόνος εγγύησης, κατά τον οποίο ο ανάδοχος φέρει τον κίνδυνο του έργου και υποχρεούται στη συντήρησή του ..… και μετά την πάροδο του οποίου ενεργείται η οριστική παραλαβή, ορίζεται γενικά σε δεκαπέντε μήνες. Σε εντελώς ειδικές περιπτώσεις μπορεί με τη σύμβαση να ορίζεται μεγαλύτερος χρόνος εγγύησης ενδεχόμενα και με ιδιαίτερο αντάλλαγμα, όχι όμως μεγαλύτερος από τρία χρόνια. .. Ο χρόνος εγγύησης αρχίζει από τη βεβαιωμένη περάτωση των εργασιών αν μέσα σε δύο μήνες από αυτή υποβληθεί από τον ανάδοχο η τελική επιμέτρηση άλλως από την ημερομηνία που υποβλήθηκε ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο συντάχθηκε η τελική επιμέτρηση. 2. Κατά το χρόνο εγγύησης και υποχρεωτικής συντήρησης ο ανάδοχος είναι υποχρεωμένος να επιθεωρεί τακτικά τα έργα, να τα διατηρεί σε ικανοποιητική κατάσταση και να αποκαθιστά κάθε βλάβη τους. Εργασίες για την αποκατάσταση βλαβών από τη χρήση εκτελούνται με έγκριση της υπηρεσίας και η δαπάνη αποδίδεται στον ανάδοχο, ή οι εργασίες αυτές εκτελούνται από την υπηρεσία. 3. Αν ο ανάδοχος παραλείπει τις υποχρεώσεις του για τη συντήρηση των έργων κατά τον χρόνο εγγύησης, οι απαραίτητες εργασίες μπορεί να εκτελεσθούν από την υπηρεσία με οποιοδήποτε τρόπο σε βάρος και για λογαριασμό του υπόχρεου αναδόχου». Με το άρθρο 55 του ίδιου διατάγματος ορίζεται ότι η οριστική παραλαβή του έργου διενεργείται μέσα σε δύο μήνες από τότε που λήγει ο χρόνος εγγύησης.

9. Επειδή, από τις διατάξεις που εκτέθηκαν στις δύο προηγούμενες σκέψεις προκύπτει ότι αρμόδια αρχή για τη συντήρηση των επαρχιακών οδών, όπως έχει χαρακτηριστεί η οδός Βάρης-Κορωπίου, επί της οποίας συνέβη το ατύχημα, είναι η οικεία νομαρχιακή αυτοδιοίκηση. Η ρύθμιση αυτή δεν τίθεται εκποδών ως γενικότερη σε σχέση με τις διατάξεις περί δημοσίων έργων και ευθύνης του κυρίου του έργου και του αναδόχου για επιδιόρθωση των φθορών που προκαλούνται στο έργο μέχρι την παραλαβή αυτού, διότι η αρμοδιότητα συντήρησης του οδικού δικτύου είναι ανεξάρτητη και ισχύει παράλληλα προς τις αρμοδιότητες και υποχρεώσεις που ερείδονται στη νομοθεσία περί δημοσίων έργων και τη σύμβαση μεταξύ κυρίου του έργου και αναδόχου. Συνεπώς, υφίσταται στην περίπτωση αυτή ευθύνη εις ολόκληρον κατά το άρθρο 926 του Α.Κ. διάφορο δε είναι το ζήτημα της δυνατότητας αναγωγής μεταξύ πλειόνων εις ολόκληρον ευθυνομένων και της κατανομής της αποζημίωσης κατά το άρθρο 927 του Α.Κ.

10. Επειδή, με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση έγιναν δεκτά τα εξής: Ο ......... , σύζυγος της ................ , πατέρας των ........... και γιος των .......... , ηλικίας 48 ετών, στις 13.4.2002 περί ώρα 06.05 επέστρεφε στην οικία του μετά τη λήξη της εργασίας του στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», οδηγώντας μοτοσικλέτα επί της λεωφόρου Κορωπίου-Βάρης προς Βάρη. Στο ύψος του εργοστασίου «......» εντός των ορίων του Δήμου Κρωπίας, έπεσε σε λακούβα (τομή) στο δεξιό μέρος του οδοστρώματος, μήκους 3,30, πλάτους 1,20 και βάθους 0,10 μέτρων, η οποία δεν ήταν εμφανής, καθότι ο μεν φυσικός φωτισμός δεν ήταν επαρκής (ξημερώματα), ο δε τεχνητός δεν λειτουργούσε. Αποτέλεσμα της πτώσης ήταν η μοτοσικλέτα να εκτραπεί της πορείας της και να ανατραπεί, ο δε .......... να εκτιναχθεί και να παρασυρθεί από αντιθέτως διερχόμενο ιδιωτικής χρήσεως επιβατικό αυτοκίνητο που οδηγούσε ο .......... ..... . Το γεγονός αυτό προκάλεσε το θανάσιμο τραυματισμό του, λόγω βαρύτατων κακώσεων στην κεφαλή, αυχένα, θώρακα, κοιλία, λεκάνη και αριστερό κάτω άκρο (σχετικές η 708/9.5.2002 ιατροδικαστική έκθεση νεκροψίας- νεκροτομής και η 147/9.5.2002 εργαστηριακή έκθεση τοξικολογικής εξέτασης, τα αποτελέσματα της οποίας ήταν αρνητικά). Σε έκθεση αυτοψίας και σχεδιάγραμμα του Τμήματος Οδικών Τροχαίων Ατυχημάτων του Τμήματος Τροχαίας Κερατέας αμέσως μετά το ατύχημα (13.4.2002) εκτίθεται ότι α) η λεωφόρος Κορωπίου-Βάρης είναι διπλής κατεύθυνσης με μία λωρίδα κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση, ευθεία στο συγκεκριμένο σημείο, με πλάτος οδοστρώματος και χωμάτινου ερείσματος στο σημείο αυτό 7,20 και 3,50 μέτρα αντίστοιχα, β) ο φυσικός φωτισμός κατά το χρόνο του ατυχήματος δεν ήταν επαρκής και ο τεχνητός δεν λειτουργούσε, γ) ο καιρός ήταν βροχερός και η κατάσταση της οδού υγρή λόγω προηγηθείσας βροχόπτωσης, δ) η κίνηση των οχημάτων ήταν συνεχής και το όριο της επιτρεπόμενης ταχύτητας, βάσει των πινακίδων Π-32, ήταν, στο ρεύμα προς Βάρη 70 χιλιόμετρα ανά ώρα, ενώ στο ρεύμα προς Κορωπί 60 χιλιόμετρα ανά ώρα, ε) αμφότερα τα οχήματα υπέστησαν ζημιές, στ) ίχνη τροχοπέδησης δεν διαπιστώθηκαν, ενώ βρέθηκαν i) κώνος σήμανσης πεσμένος εντός της τομής του οδοστρώματος, ii) μεταλλική, μη ανακλάζουσα, ενημερωτική πινακίδα εκτέλεσης έργων του Δήμου Κρωπίας, σπασμένη, iii) πινακίδα Π-7, προφανώς επικολλημένη στην ανωτέρω ενημερωτική πινακίδα, iv) μεταλλικό κομμάτι της πινακίδας αυτής, v) γάντι δικυκλιστού και διαφανές πλαστικό τμήμα προστατευτικού κράνους. Σύμφωνα με την έκθεση, ο ..... .... .... ..... φορούσε προστατευτικό κράνος, ενώ ο ... .... ..... υποβλήθηκε σε έλεγχο αλκοτέστ, με αρνητικά αποτελέσματα. Εξ άλλου, κατά τα αναφερόμενα στην 280.402/28.4.2002 έκθεση πραγματογνωμοσύνης, η ταχύτητα της μοτοσικλέτας πριν από τη σύγκρουση ήταν 53 χιλιόμετρα ανά ώρα (+/- 5 χιλιόμετρα ανά ώρα), τα δε συστήματα τροχοπέδησης και διεύθυνσης αμφοτέρων των οχημάτων ήταν σε καλή κατάσταση πριν από το ατύχημα, για το οποίο (2514/9/33-δ/17.12.2002 έγγραφο της προαναφερόμενης Υπηρεσίας) ασκήθηκε δίωξη σε βάρος των υπαιτίων για παράβαση του άρθρου 290 του Π.Κ. (διατάραξη της ασφάλειας των συγκοινωνιών από αμέλεια). Με αγωγή ενώπιον του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών η χήρα, τα τέκνα και οι γονείς του ...... ... προέβαλαν ότι το ατύχημα δεν οφειλόταν σε αμέλεια του τελευταίου, ούτε σε έλλειψη προσοχής του οδηγού του αντιθέτως κινουμένου οχήματος αλλά σε παράνομες πράξεις και παραλείψεις οργάνων του Δήμου Κρωπίας, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ανατολικής Αττικής και του Ελληνικού Δημοσίου ζήτησαν δε την καταβολή 3.474,46 ευρώ για έξοδα κηδείας, 25.549,30 ευρώ και 49.753,90 ευρώ αντίστοιχα για διατροφή των δύο ανηλίκων τέκνων του θανόντος και, ως χρηματική ικανοποίηση για ψυχική οδύνη, 175.015 ευρώ για τη χήρα, 150.015 ευρώ για κάθε ένα από τα ανήλικα τέκνα και 115.000 ευρώ για καθέναν από τους γονείς του θανόντος. Με την 1933/2005 απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών κρίθηκε ότι και οι τρεις εναχθέντες ευθύνονταν για το ατύχημα που οδήγησε στο θάνατο του ...... , στο πρόσωπο του οποίου ουδεμία συνυπαιτιότητα διαπιστώθηκε. Κατόπιν δε συνυπολογισμού των παροχών που είχε καταβάλει το Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. στους αναιρεσίβλητους, το πρωτοδικείο επιδίκασε διάφορα ποσά στην πρώτη για έξοδα κηδείας και για διατροφή των τέκνων της, σε όλους δε τους αναιρεσίβλητους, ως χρηματική ικανοποίηση για ψυχική οδύνη. Την απόφαση εξεκάλεσαν όλοι οι διάδικοι, οι μεν αναιρεσίβλητοι κατά το μέρος που με αυτήν επιδικάστηκαν τα ως άνω ποσά ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης, ζητώντας την εν όλω αποδοχή της αγωγής, οι δε λοιποί (Ελληνικό Δημόσιο, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ανατολικής Αττικής, Δήμος Κρωπίας) στο σύνολό της, ζητώντας την εξαφάνισή της και την απόρριψη της αγωγής, κατά το μέρος που στρεφόταν κατά ενός εκάστου εξ αυτών. Με την αναιρεσιβαλλομένη απόφαση α) συνεκδικάστηκαν και απορρίφθηκαν οι εφέσεις των αναιρεσειόντων και του Δήμου Κρωπίας β) έγινε εν μέρει δεκτή έφεση των αναιρεσίβλητων, μεταρρυθμίστηκε η πρωτόδικη απόφαση και αυξήθηκαν τα ποσά που οι αναιρεσείοντες και ο Δήμος Κρωπίας όφειλαν να καταβάλουν νομιμοτόκως και εις ολόκληρον στους αναιρεσιβλήτους, ως χρηματική ικανοποίηση για ψυχική οδύνη.

11. Επειδή, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ανατολικής Αττικής προβάλλει ότι το εφετείο εσφαλμένα έκρινε ότι αυτή νομιμοποιείται παθητικά, ενώ θα έπρεπε να είχε κάνει δεκτό σχετικό λόγο έφεσης και να απορρίψει την αγωγή ως προς αυτήν. Ειδικότερα, προβάλλει ότι για την κατασκευή ή συντήρηση έργων οδοποιίας εφαρμοστέες είναι οι διατάξεις περί κατάρτισης μελετών και εκτέλεσης δημοσίων έργων. Περαιτέρω, προβάλλει ότι η ειδική υπηρεσία μεγάλων συγκοινωνιακών έργων του Νομού Αττικής, η οποία εντάσσεται στο ΥΠΕΧΩΔΕ, ασκεί καθήκοντα προϊσταμένης αρχής για το έργο της ελεύθερης λεωφόρου Ελευσίνας-Σταυρού-Σπάτων και ότι ο κύριος του έργου και η προϊσταμένη αρχή είναι αρμόδιοι για την επίβλεψη και τη συντήρηση του έργου. Επίσης, προβάλλει ότι ο ανάδοχος του έργου, η διευθύνουσα υπηρεσία και η προϊσταμένη αρχή υποχρεούνται να επιβλέπουν τακτικά το έργο και να φροντίζουν για τη συντήρησή του, η αρμοδιότητα δε αυτή, εν προκειμένω του Δημοσίου, είναι αποκλειστική, διότι οι ανωτέρω διατάξεις είναι ειδικές και αποκλείουν την εφαρμογή των γενικών διατάξεων περί συντήρησης του οδικού δικτύου. Τέλος, η αναιρεσείουσα προβάλλει ότι, και αν γινόταν δεκτό ότι έχει εκ του νόμου αρμοδιότητα συντήρησης της συγκεκριμένης οδού, η αρμοδιότητα αυτή αφορά μόνο βλάβες από κακοτεχνία ή φυσιολογική φθορά του οδοστρώματος και όχι φθορές που προκαλούνται από επέμβαση τρίτου, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση. Δεδομένου δε ότι, εν προκειμένω, δεν τηρήθηκε η διαδικασία του άρθρου 47 παρ. 3 του ΚΟΚ και δεν ζητήθηκε από την αναιρεσείουσα άδεια για την εκτέλεση των εργασιών που οδήγησαν στο θανατηφόρο ατύχημα, προβάλλει ότι ουδεμία υποχρέωση επίβλεψης της οδού ή αποκατάστασης του οδοστρώματος είχε.

12. Επειδή, κατά την ανέλεγκτη αναιρετικά κρίση του δικαστηρίου της ουσίας, η ΕΥΔΕ/ΣΕΡΑ, στο πλαίσιο βελτίωσης των προσβάσεων προς το νέο αεροδρόμιο, είχε κατασκευάσει τον ασφαλτοτάπητα της λεωφόρου Βάρης-Κορωπίου κατά τα έτη 2000 και 2001 εν συνεχεία, η ΕΥΔΕ/ΕΣΕΑ είχε την επίβλεψη και τον έλεγχο κατασκευής του έργου της αναβάθμισης του οδικού άξονα Βάρης-Κορωπίου μέσω διαπλάτυνσης της υφισταμένης λεωφόρου με τη δημιουργία μιας επιπλέον λωρίδας ανά ρεύμα κυκλοφορίας (517/12.3.2004 έγγραφο της ΕΥΔΕ/ΕΣΕΑ). Η διαπλάτυνση εκτελέστηκε σε δύο εργολαβίες: 1η εργολαβία από Χ.Θ. 0+000 μέχρι Χ.Θ. 6+914 και 2η από Χ.Θ. 6+914 μέχρι Χ.Θ. 11+145. Οι εργασίες της δεύτερης εργολαβίας, που αφορούσε το τμήμα όπου συνέβη το ατύχημα, άρχισαν να πραγματοποιούνται μετά το ατύχημα, το Σεπτέμβριο του 2002, ενώ οι εργασίες του οδοφωτισμού, που επικαλείται η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, είχαν περατωθεί ήδη από το τέλος Μαρτίου του έτους 2001 (Α/6/17/11/19/58136/26.4.2004 έγγραφο της ΕΥΔΕ/ΣΕΡΑ). Σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στην ένατη σκέψη, η ευθύνη για τη συντήρηση της οδού και την καλή κατάσταση του οδοστρώματος κατά τον κρίσιμο χρόνο βάρυνε την αναιρεσείουσα Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, ανεξαρτήτως της ευθύνης του Δημοσίου και του αναδόχου από τα έργα της κατασκευής ασφαλτοτάπητα και οδοφωτισμού, τα οποία είχαν ολοκληρωθεί πριν συμβεί το ατύχημα. Κατ’ ακολουθία τούτων, το εφετείο ορθώς ερμήνευσε και εφάρμοσε το νόμο και τα περί του αντιθέτου προβαλλόμενα πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμα. Είναι επίσης αβάσιμος ο λόγος ότι η αναιρεσείουσα Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση δεν έφερε ευθύνη για τη ζημία που προκλήθηκε από την κακή κατάσταση του οδοστρώματος, διότι δεν της είχε ζητηθεί, ούτε είχε χορηγήσει άδεια στο Δήμο Κρωπίας για τη διάνοιξη της τομής που προκάλεσε το ατύχημα. Τούτο, διότι η διάταξη του άρθρου 47 παρ. 3 του ΚΟΚ δημιουργεί διαφορετικό λόγο ευθύνης της υπηρεσίας που είναι αρμόδια για τη συντήρηση της οδού, αν έχει χορηγήσει σχετική άδεια η υπηρεσία αυτή είναι δυνατόν να ευθύνεται για τους όρους χορήγησης της άδειας, τήρησης αυτών και για την αποκατάσταση των φθορών στο οδόστρωμα. Από τη ρύθμιση όμως αυτή δεν συνάγεται εξ αντιδιαστολής επιχείρημα, όπως ισχυρίζεται η αναιρεσείουσα, ότι, αν δεν ζητηθεί, ούτε χορηγηθεί άδεια, η αρμόδια για τη συντήρηση της οδού υπηρεσία ουδεμία ευθύνη φέρει. Αντίθετα, στο πλαίσιο της κατ’ αρχήν ευθύνης της για τη συντήρηση της οδού, η αρμόδια αρχή - εν προκειμένω η αναιρεσείουσα Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση - οφείλει να προβαίνει σε τακτικούς ελέγχους της κατάστασης της οδού, όπως ορθώς έκανε δεκτό το εφετείο με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση, αλλά και να επιλαμβάνεται αναφορών για φθορές στο οδόστρωμα (στην αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση μνημονεύονται τα 2501/10/160/14.12.2001 και 2501/10/162/19.12.2001 έγγραφα της Τροχαίας Κερατέας προς την αναιρεσείουσα Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, τα οποία αναφέρονταν σε λακούβες επί του οδοστρώματος της ανωτέρω λεωφόρου, που εγκυμονούσαν μεγάλους κινδύνους πρόκλησης τροχαίων ατυχημάτων).

13. Επειδή, το Δημόσιο με την αίτησή του προβάλλει ότι η αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση είναι πλημμελώς αιτιολογημένη, κατά το μέρος που με αυτήν έγινε δεκτό ότι η αρμόδια Διεύθυνση Κατασκευής Eργων και Συντήρησης Οδών (ΔΚΕΣΟ) του ΥΠΕΧΩΔΕ είχε υποχρέωση συντήρησης του ηλεκτροφωτισμού της οδού Βάρης-Κορωπίου, ενώ το έργο είχε ήδη παραδοθεί στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ανατολικής Αττικής πριν τον χρόνο του ατυχήματος, όπως προκύπτει από τα Α/6/17/11/19/58136/26.4.2004 και 517/12.3.2004 έγγραφα του ΥΠΕΧΩΔΕ, τα οποία είχαν προσκομιστεί ενώπιον των δικαστηρίων της ουσίας.

14. Επειδή, όπως εκτίθεται στην αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση, το εφετείο εκτίμησε το 2635/18.3.2003 έγγραφο της ΔΚΕΣΟ, στο οποίο αναφέρεται ότι, μετά την οριστική παραλαβή του έργου ΣΗΜ-2/2000, έληξαν οι υποχρεώσεις της υπηρεσίας αυτής (ΔΚΕΣΟ) για τη συντήρηση του δικτύου ηλεκτροφωτισμού της οδού Βάρης-Κορωπίου και ότι υπόχρεη για τη συντήρηση αυτή ήταν πλέον η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση. Το εφετείο έλαβε επίσης υπόψη τα ως άνω δύο έγγραφα του ΥΠΕΧΩΔΕ και συνήγαγε ότι κατά το χρόνο του ατυχήματος (13.4.2002), για το οποίο το Δημόσιο δεν προέβαλε ότι συνέβη μετά την ως άνω παραλαβή, η ανωτέρω υπηρεσία (ΔΚΕΣΟ) είχε, σύμφωνα με τις αρχές της καλής πίστης, την ευθύνη συντήρησης του τεχνητού φωτισμού στον ως άνω οδικό άξονα. Με τις σκέψεις αυτές το εφετείο απέρριψε την έφεση του Δημοσίου. Η κρίση αυτή αιτιολογείται επαρκώς, δεδομένου ότι το Δημόσιο δεν προβάλλει ότι ισχυρίστηκε ενώπιον των δικαστηρίων της ουσίας ότι το έργο είχε παραληφθεί από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση κατά το χρόνο του ατυχήματος και ότι, συνεπώς, το ίδιο δεν ευθυνόταν, ως κύριος του έργου, κατά το άρθρο 54 του π.δ. 609/1985 (Σ.τ.Ε. 2279/2003, 3557/2003 για την ευθύνη του κυρίου του έργου). Εξ άλλου, η εκτίμηση του περιεχομένου των ως άνω 2635/18.3.2003, Α/6/17/11/19/58136/26.4.2004 και 517/12.3.2004 εγγράφων από το εφετείο διαφεύγει τον αναιρετικό έλεγχο του Δικαστηρίου και, κατά συνέπεια, οι σχετικές αιτιάσεις του αναιρεσείοντος Δημοσίου είναι απορριπτέες ως απαράδεκτες.

15. Επειδή, σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στις προηγούμενες σκέψεις, οι κρινόμενες αιτήσεις πρέπει να απορριφθούν.

Διά ταύτα: Απορρίπτει αμφότερες τις αιτήσεις. Επιβάλλει στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ανατολικής Αττικής και στο Ελληνικό Δημόσιο τη δικαστική δαπάνη των αναιρεσιβλήτων, που ανέρχεται σε τετρακόσια εξήντα (460) ευρώ για κάθε αίτηση.

πηγή: lawdb.intrasoftnet.com/nomos

Δημήτριος Χ. Καραγιάννης και Συνεργάτες, Δικηγορικό Γραφείο, Θεσσαλονίκη - Αθήνα.