Η αυτοδύναμη προστασία της νομής

Ο σκοπός των αστικών δικαϊικών ρυθμίσεων συνίσταται εγγενώς στην εξασφάλιση της ευταξίας και της αρμονίας της κοινωνικής συμβίωσης, ακόμα και δια της μεσολάβησης της δικαστικής εξουσίας στις περιπτώσεις, όπου η ιδιωτική βούληση και συνεννόηση δεν επαρκεί για την διευθέτηση μιας υφιστάμενης διαφοράς. Εντούτοις, υπάρχουν περιπτώσεις, όπου ο νομοθέτης έκρινε επιβεβλημένη την αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδύναμης προστασίας ενός δικαιώματος, περιβάλλοντας ουσιαστικά με νομικό μανδύα το περί δικαίου μέσο κοινωνικό αίσθημα. Μια αντιπροσωπευτική τέτοια περίπτωση αποτελεί αυτή της αυτοδύναμης προστασίας της νομής που προβλέπεται στο άρθρο 985 του Αστικού Κώδικα. Ειδικότερα, σύμφωνα με την πρώτη παράγραφο του ανωτέρου άρθρου, ο νομέας έχει δικαίωμα να αποκρούσει με τη βία κάθε διατάραξη ή απειλούμενη αποβολή από τη νομή που ασκεί πάνω σε κινητό ή ακίνητο πράγμα. Η προκείμενη διάταξη παρέχει το ανωτέρω δικαίωμα στο νομέα, με μόνη προϋπόθεση αυτή της, κατά αντικειμενική κρίση, ύπαρξης διατάραξης η απειλής αποβολής από τη νομή του, χωρίς να ενδιαφέρει αν ο προσβολέας ενήργησε με δόλο ή από πλάνη ή και καλοπίστως (επειδή πίστευε ότι είχε σχετικό δικαίωμα) ή αν η προσβολή οφείλεται σε ανθρώπινη ενέργεια ή σε τυχαίο γεγονός. Η αυτοδύναμη προστασία που αναγνωρίζεται στο νομέα δεν εξαντλείται ωστόσο στην ανωτέρω ρύθμιση, που αφορά στην υπεράσπιση της νομής, αλλά επεκτείνεται και στην αποκατάστασή της, εφόσον αυτή προσβάλλεται παρανόμως. Συγκεκριμένα, και ειδικά σε σχέση με το νομέα κινητού πράγματος, από τον οποίο αυτό αφαιρέθηκε παράνομα, προβλέπεται ρητώς το δικαίωμα της με τη βία επαναπόκτησής του από το δράστη, που συλλαμβάνεται ή καταδιώκεται επ’ αυτοφώρω, ενώ, αντιστοίχως, στο νομέα ακινήτου παρέχεται το δικαίωμα να ξαναπάρει το πράγμα με τη βία αμέσως μετά την αποβολή του από τη νομή. Από τις ανωτέρω ρυθμίσεις συνάγεται, ότι η άσκηση του δικαιώματος αποκατάστασης της νομής τίθεται εντός συγκεκριμένων χρονικών πλαισίων, σε αντίθεση με την περίπτωση της υπεράσπισής της, που δεν τελεί υπό τέτοιου είδους περιορισμούς. Έτσι, ο νομέας κινητού δικαιούται να αφαιρέσει το πράγμα από τον προσβολέα μόνο ενόσω ο τελευταίος καταδιώκεται ή συλλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω, δηλαδή μόνο εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αυτόφωρης πράξης, και όχι μετά την παρέλευση των συγκεκριμένων χρονικών ορίων. Ο δε νομέας ακινήτου θα πρέπει να ενεργήσει προς αποκατάσταση της νομής του άμεσα μετά την αποβολή του, δηλαδή εντός του αντικειμενικά απολύτως αναγκαίου χρόνου από τη συντέλεσή της, αντεκβάλλοντας τον δράστη ή απορρίπτοντας τα πράγματα που ο τελευταίος έφερε εντός του ακινήτου ή ακόμα και καταστρέφοντας τα διαχωριστικά ή τους τοίχους που προστέθηκαν ή κατασκευάστηκαν στα πλαίσια της ενεργηθείσας κατάληψης. Πρακτικά βέβαια αυτό σημαίνει, ότι η νόμιμη αυτοδύναμη αποκατάσταση της νομής αποκλείεται στην περίπτωση της λάθρας κατάληψης ακινήτου, αφού στην περίπτωση αυτή δεν μπορεί να τεθεί ζήτημα εφαρμογής της ανωτέρω διάταξης, δεδομένου ότι ως χρονική αφετηρία για την «παραχρήμα» διεξαγωγή των ενεργειών αποκατάστασης της νομής λαμβάνεται αυτό της αποβολής του νομέα και όχι της περιέλευσης του συγκεκριμένου γεγονότος στη σφαίρα γνώσης του. Η αυτοδύναμη προστασία της νομής αποβλέπει στη διατήρηση της εξωτερικής διατήρησής της, για τον λόγο δε αυτό αναγνωρίζεται σε κάθε νομέα, ακόμα κι αυτός είναι «επιλήψιμος», δηλαδή έχει αποκτήσει τη νομή δια παρανόμου πράξεως, όπως η κλοπή. Ως εκ τούτου, ο επιλήψιμος νομέας μπορεί να αντιταχθεί κατά παντός προσώπου που προσβάλλει τη νομή του, ακόμα δε και κατά του ίδιου του τέως νομέα, σε περίπτωση που ο τελευταίος δεν ασκήσει το δικαίωμά του προς αποκατάσταση της νομής εντός των χρονικών πλαισίων που ορίζονται, κατά τα ανωτέρω, από το Νόμο. Τέλος, ιδιαίτερης μνείας χρήζει η ρύθμιση του άρθρου 986 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία το δικαίωμα για αυτοδύναμη προστασία αναγνωρίζεται και στον λεγόμενο «βοηθό νομής», δηλαδή στο ενδιάμεσο πρόσωπο που ασκεί αντί του νομέα και για λογαριασμό του την εξουσία πάνω στο πράγμα, εφόσον τελεί με αυτόν σε σχέση οικιακής ή υπηρεσιακής εξάρτησης και οφείλει να ακολουθεί τις οδηγίες του ως προς το πράγμα, όχι όμως και στο κάτοχο του πράγματος. Για τον λόγο αυτό ο εννοιολογικός προσδιορισμός του τρίτου προσώπου που ασκεί νόμιμα τη φυσική εξουσία πάνω στο πράγμα αντί του νομέα, ενέχει ουσιώδη σημασία για την οριοθέτηση των εννόμων δικαιωμάτων του, σε περίπτωση παράνομης προβολής της νομής του.