Ακυρότητα συνδιαθήκης. Προϋποθέσεις μετατροπής της σε χωριστή έγκυρη διαθήκη (Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών - αριθμός απόφασης: 423/2011)

[...] Από τη διάταξη του άρθρου 1717 ΑΚ σύμφωνα με την οποία «περισσότερα πρόσωπα δε μπορούν να συντάξουν διαθήκη με την ίδια πράξη» συνάγεται ότι συνδιαθήκη είναι η διαθήκη δύο ή περισσοτέρων προσώπων, που συντάσσεται με την ίδια πράξη, δηλαδή στο ίδιο έγγραφο με ενιαία διατύπωση, χωρίς να εξετάζεται ποιο είναι το περιεχόμενο της ή αν η διατιθέμενη με αυτήν περιουσία είναι ή όχι κοινή, είδος δε της συνδιαθήκης είναι η αμοιβαία διαθήκη, όταν, δηλαδή, με αυτήν ο κάθε διαθέτης είναι και τετιμημένος εκ μέρους του άλλου συνδιαθέτου. Σκοπός της απαγόρευσης της συνδιαθήκης είναι και η διασφάλιση της ελεύθερης, ανεπηρέαστης και αδέσμευτης έκφρασης της τελευταίας βούλησης του προσώπου, αλλά και η αποτροπή της παραβίασης της μυστικότητας της τελευταίας βούλησης του διαθέτη. Αν υπάρχει αυτοτέλεια των διαθηκών, έστω και αν έχουν γραφεί αυτές στο ίδιο φύλλο χαρτιού και δε συμπλέκονται οργανικώς, δεν αποτελούν, δηλαδή, εσωτερικώς την ίδια πράξη, έστω και αν κατά το περιεχόμενο η μία συσχετίζεται προς την άλλη, είναι δυνατό να υπάρχουν δύο έγκυρες ιδιόγραφες διαθήκες, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 1721 ΑΚ. Όταν, όμως, υπάρχει ένα κείμενο διαθήκης υπογραφόμενο από τους δύο (ή περισσότερους) διαθέτες, το οποίο εμφανίζει οργανικώς ως εσωτερικώς συμπλεκόμενες τις δηλώσεις τελευταίας βούλησης, πολύ δε περισσότερο, όταν τις εμφανίζει ως μία και την αυτή δήλωση, πρόκειται για συνδιαθήκη, που εμπίπτει στην απαγόρευση του άρθρου 1717 ΑΚ και είναι άκυρη, διότι σε τέτοια περίπτωση υπάρχει μια πράξη και δε μπορεί να θεωρηθεί έγκυρη η μία εκ των δηλώσεων τελευταίας βούλησης, έστω και αν το κείμενο γράφηκε με το χέρι του ενός από τους συνδιαθέτες και υπογράφθηκε και από τους δύο, διότι η συνυπογραφή προσδίδει στις δύο δηλώσεις βούλησης την έκφραση τους με μια πράξη, εναντίον του προαναφερόμενου σκοπού της απαγόρευσης. Αντίθετη εκδοχή θα οδηγούσε σε κάθε περίπτωση που η συνδιαθήκη γραφόταν με το χέρι του ενός από τους συνδιαθέτες και θα είχε τα λοιπά, πλην της υπογραφής και από τους δύο, στοιχεία, που ορίζονται στη διάταξη του άρθρου 1721 ΑΚ, να θεωρείται ως ιδιόγραφη διαθήκη του ενός και κάτι τέτοιο δε συνάδει με το σκοπό της διάταξης ενόψει και της αδιάστικτης διατύπωσης της. Η εκ του λόγου αυτού απόλυτη ακυρότητα (άρθρο 180 ΑΚ) επέρχεται αυτοδικαίως, χωρίς να απαιτείται η κήρυξη της σχετικής διαθήκης ως άκυρης από το δικαστήριο, δίνεται όμως σ' εκείνον, που έχει έννομο συμφέρον δικαίωμα έγερσης αναγνωριστικής αγωγής (άρθρο 70 ΚΠολΔ) προς αναγνώριση της ακυρότητας αυτής (ΑΠ 714/2003, ΑΠ 869/1997 Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών Νόμος). Με την υπό κρίση αγωγή οι ενάγουσες εκθέτουν ότι οι αποβιώσαντες γονείς αυτών και της εναγομένης, με την οποία είναι αδελφές, κατέλειπαν την από 18.10.1982 ιδιόγραφη αμοιβαία συνδιαθήκη, νομίμως δημοσιευθείσα και κηρυχθείσα κυρία, η οποία εκ του λόγου αυτού τυγχάνει άκυρη. Με βάση αυτά τα πραγματικά περιστατικά και επικαλούμενες άμεσο έννομο συμφέρον, δεδομένου ότι με την πληττόμενη διαθήκη θίγεται το κληρονομικό τους δικαίωμα, ζητούν να αναγνωρισθεί η ακυρότητα αυτής και να καταδικασθεί η εναγομένη στη δικαστική τους δαπάνη. Με αυτό το περιεχόμενο και αίτημα η αγωγή αρμοδίως και παραδεκτώς εισάγεται ενώπιον αυτού του Δικαστηρίου για να συζητηθεί κατά την τακτική διαδικασία (άρθρα 18 αριθ. 1, 22 και 30 ΚΠολΔ) και είναι νόμιμη στηριζόμενη στις διατάξεις των προαναφερόμενων άρθρων 174, 180, 1717, 1718 ΑΚ, 70 και 176 ΚΠολΔ. Πρέπει, επομένως, να ερευνηθεί περαιτέρω κατ' ουσίαν, δεδομένου ότι α) έχει τηρηθεί η προβλεπόμενη από τη διάταξη του άρθρου 214 Α' ΚΠολΔ προδικασία (βλ. την προσκομιζόμενη από τις ενάγουσες από 12.6.2009 μονομερή δήλωση του πληρεξούσιου δικηγόρου τους περί του ότι η εναγομένη δεν προσήλθε στον νομίμως ορισθέντα για τη διεξαγωγή της απόπειρας συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς τόπο και χρόνο) και β) δεν απαιτείται η καταβολή δικαστικού ενσήμου λόγω του αναγνωριστικού της χαρακτήρα ούτε η εγγραφή αυτής στα βιβλία διεκδικήσεων λόγω της φύσης αυτής (ΠΠΑ 15812/1978 ΝοΒ 28 σελ.865) ή η υποβολή δήλωσης φόρου κληρονομιάς, εφόσον η υπό κρίση αγωγή δε σχετίζεται με κληρονομιαία αντικείμενα (άρθρο 106 παρ.1 Ν.Δ. 118/1973). Η εναγομένη με τις νομίμως κατατεθειμένες προτάσεις της πέραν της γενικής αρνήσεως της αγωγής, προέβαλε την ένσταση παραγραφής του επίδικου δικαιώματος βάσει της διατάξεως του άρθρου 1777 ΑΚ για το λόγο ότι από τη δημοσίευση και κήρυξη κυρίας της επίμαχης διαθήκης (17.11.1995) μέχρι την άσκηση της υπό κρίση αγωγής (4.6.2009) έχει παρέλθει χρονικό διάστημα πέραν της πενταετίας. Η ως άνω ένσταση τυγχάνει μη νόμιμη, καθόσον η άσκηση αναγνωριστικής της ακυρότητας διαθήκης αγωγής για τη σύνταξη της οποίας - διαθήκης- δεν τηρήθηκαν οι εκ του νόμου προϋποθέσεις δεν υπόκειται σε κανένα χρονικό περιορισμό ή παραγραφή (Απ. Γεωργιάδης - Μ. Σταθόπουλος Αστικός Κώδιξ έκδ.1996 υπό άρθρα 1717 - 1718 σελ.90 επ., ΑΠ 440/1971 Αρχ. Νομ. Κ.Β. σελ.800, ΑΠ 643/1964 ΝοΒ 13 σελ.371). Σε παραγραφή υπόκειται μόνο η αξίωση, την οποία πρόκειται να προπαρασκευάσει η αγωγή, η οποία στην περίπτωση αυτή απορρίπτεται όχι λόγω παραγραφής, αλλά από έλλειψη εννόμου συμφέροντος. Πρέπει, επομένως, η προβαλόμενη ως άνω ένσταση να απορριφθεί ως νόμω αβάσιμη, πολλώ δε μάλλον, που η εναγομένη δεν προτείνει ένσταση παραγραφής κατά κάποιας αξίωσης των εναγουσών, που προπαρασκευάζεται με την υπό κρίση αγωγή, όπως προελέχθη. Περαιτέρω προβάλει την ένσταση καταχρηστικής ασκήσεως δικαιώματος (281 ΑΚ) για το λόγο ότι οι ενάγουσες γνώριζαν και είχαν αποδεχθεί την εν ζωή παράκληση των γονέων τους όπως το αναφερόμενο στην επίδικη διαθήκη κληρονομιαίο ακίνητο περιέλθει στην ίδια την εναγομένη, επειδή αυτή είχε επιμεληθεί επί μακρόν τους γονείς τους κατά το διάστημα, που εκείνοι έπασχαν από βαρέα νοσήματα και ότι είχαν προβεί μεταξύ τους ακόμα και σε διανομή χρήσης του ακινήτου αυτού. Η υπό κρίση ένσταση τυγχάνει ομοίως νόμω αβάσιμη και πρέπει να απορριφθεί, καθόσον τα ανωτέρω πραγματικά περιστατικά και αληθή υποτιθέμενα δεν καθιστούν καταχρηστική την άσκηση του δικαιώματος αναγνώρισης της εκ του νόμου απόλυτης ακυρότητας της συνδιαθήκης. Από την εκτίμηση των εγγράφων, που οι διάδικοι νομίμως προσκομίζουν και επικαλούνται (μάρτυρες δεν εξετάστηκαν), αποδεικνύονται τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά : Την 11.7.1990 απεβίωσε στη Νίκαια Αττικής ο.......... ..... .... , πατέρας των διαδίκων, κάτοικος εν ζωή Αιγάλεω Αττικής, καταλείποντας ως πλησιέστερους κατά το χρόνο του θανάτου του συγγενείς τη σύζυγο του ............. και τις θυγατέρες του ............. ........ (ενάγουσες) και ...... (εναγομένη). Την 10.3.1998 απεβίωσε στο Αιγάλεω Αττικής και η ανωτέρω ......... , κάτοικος εν ζωή Αιγάλεω Αττικής, καταλείποντας ως πλησιέστερους κατά το χρόνο του θανάτου της συγγενείς τις ανωτέρω θυγατέρες της. Οι ανωτέρω γονείς των διαδίκων είχαν εν ζωή συντάξει στο Αιγάλεω Αττικής την από 18.10.1982 ιδιόγραφη διαθήκη στο ίδιο φύλλο χαρτιού, το περιεχόμενο της οποίας έχει ως εξής : «Εν Αιγάλεω την 18 οκτωβρίου 1982 σήμερα μαζί μέ τη συζυγό μου ............. ......... το γένος .......... αποφασίσαμε και γράψαμε τη διαθήκη μας. 1. Έχουμε στην κατοχή μας εξειμεσίας 1 ένα δωμάτιο με Κουζίνα και Λουτρό Με άδεια οικοδομίσεος αριθμός .... υπηρεσία πολεοδομίας Πειραιάς την 6.9.1971 θέλουμε όσο είμαστε στη ζωή και η δύο και αργότερα όποιος μείνει τελευταίος να έχει δικαίωμα αν δεν τον κοιτάξουν τα παιδιά να το κάνει δωρεά ή να υοθετήσει κάνα φτωχό ή να το πούλησει. 2. Μετά το θάνατο και τον δυο μας άμα βρεθεί αδέσμευτο θα το πάρουν εξαμεσίας η θυγατέρες ... ...... 3. Στη θυγατέρα μας ... .... .. δώσαμε τον αέρα αποπάνω και έχτισε ένα δωμάτιο και λυόμενη κουζίνα με δικά της λεπτά και δεν έχουν δικαίωμα οι άλλες να της ζητήσουν μερίδιο γι΄ αϋτό η ... θα κάνει μια σιδερένια σκάλα από την αυλή, η αυλή είναι και για της τρεις αδερφές όπως και η ταράτσα έκτος από νικαρέους 4. Απάνω από το δωμάτιο της ... η .... .. θά κάνει βεράντα αν θέλει και με τζαμαρία». Ακολουθεί υπογραφή των διαθετών κάτω από το κείμενο. Η ως άνω διαθήκη δημοσιεύθηκε από την εναγομένη με το υπ' αριθμ. 4232/17.11.1995 πρακτικό δημοσίευσης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών και κηρύχθηκε κυρία με την υπ' αριθμ. 1599/17.11.1995 απόφαση του ιδίου Δικαστηρίου. Οπως προκύπτει από το περιεχόμενο της επίδικης διαθήκης, η οποία γράφτηκε με το χέρι του ...... ... .. ....... και υπογράφτηκε από τον ίδιο και τη σύζυγο του ....... ....... ... , περιέχει αυτή διατάξεις τελευταίας βούλησης αμφοτέρων των διαθετών, με την οποία εγκαθιστούν κληρονόμους τους τα ίδια πρόσωπα και δη ο καθένας εξ αυτών το σύζυγο του και τις θυγατέρες τους. Κατά συνέπεια και σύμφωνα και με τα εκτιθέμενα στη μείζονα σκέψη της παρούσας, η επίδικη διαθήκη συνιστά συνδιαθήκη και δη αμοιβαία, αφού στην κατάρτιση αυτής συνέπραξαν δύο πρόσωπα, συνετάγη αυτή κατόπιν επιθυμίας αμφοτέρων, στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο και στο ίδιο φύλλο χαρτιού, το οποίο συνυπογράφηκε, ως μία και μοναδική δήλωση τελευταίας βούλησης και περιέχει την αμοιβαία θέληση τους ο κάθε διαθέτης να είναι και τετιμημένος εκ μέρους του άλλου συνδιαθέτου. Ως εκ τούτου τυγχάνει αυτή απολύτως άκυρη μη δυνάμενη να ισχύσει κατά μετατροπή ως εκ της διάταξης του άρθρου 182 ΑΚ ως έγκυρη χωριστή ιδιόγραφη διαθήκη. Εχουν δε οι ενάγουσες έννομο συμφέρον προς αναγνώριση της ακυρότητας αυτής, καθόσον με την πληττόμενη διαθήκη θίγεται το κληρονομικό τους δικαίωμα επί του περιγραφομένου σε αυτήν κληρονομιαίου ακινήτου, το οποίο ευρίσκεται στο Αιγάλεω Αττικής και επί της οδού ..... ... ... και συγκεκριμένα περιορίζεται αυτό στον ισόγειο μόνο όροφο του ακινήτου και δεν περιλαμβάνει και τον δεύτερο όροφο αυτού, όπως αντιθέτως θα συμβεί εάν ισχύσει η εξ αδιαθέτου διαδοχή. Μετά ταύτα πρέπει η υπό κρίση αγωγή να γίνει δεκτή ως ουσιαστικά βάσιμη και να συμψηφισθεί η δικαστική δαπάνη μεταξύ των διαδίκων λόγω της συγγενικής τους σχέσης. (179 ΚΠολΔ). ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΔΙΚΑΖΕΙ κατ' αντιμωλίαν των διαδίκων. ΔΕΧΕΤΑΙ την αγωγή. ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ότι η από 18.10.1982 συνδιαθήκη των .... , που απεβίωσαν στη Νίκαια Αττικής την 11.7.1990 και στο Αιγάλεω Αττικής την 10.3.1998 αντίστοιχα, η οποία δημοσιεύθηκε από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών με το υπ' αριθμ. 4232/17.11.1995 πρακτικό δημοσίευσης και κηρύχθηκε κυρία με την υπ' αριθμ. 1599/17.11.1995 απόφαση του ιδίου Δικαστηρίου, τυγχάνει άκυρη. ΣΥΜΨΗΦΙΖΕΙ τη δικαστική δαπάνη μεταξύ των διαδίκων.

ΠΗΓΗ: NOMOS