Εφαρμοστέο δίκαιο επί ενοχών από αδικοπραξία - Τροχαίο ατύχημα αλλοδαπού στην ημεδαπή (Άρειος Πάγος - αριθμός απόφασης 10/2011)

Περίληψη: Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο: Εφαρμοστέο δίκαιο επί ενοχών από αδικοπραξία (lex cause). Αυτοκινητικό ατύχημα λαβόν χώρα στην ημεδαπή. Θάνατος του θύματος (αλλοδαπού). Εφαρμοστέο τυγχάνει το ελληνικό δίκαιο. Σύμφωνα με το δίκαιο αυτό θα κριθούν οι προϋποθέσεις της αδικοπραξίας (οι αντικειμενικές ή οι υποκειμενικές), καθώς και οι συνέπειες αυτής. Ιδίως η αξίωση αποζημίωσης και το ύψος αυτής. Αξίωση ψυχικής οδύνης λόγω θανάτου. Ενεργητικώς νομιμοποιούμενα πρόσωπα που δικαιούνται να ζητήσουν αποζημίωση λόγω του θανατηφόρου αυτοκινητικού δυστυχήματος. Ο κύκλος αυτών των προσώπων προσδιορίζεται επίσης από το ελληνικό δίκαιο. Ερμηνεία της 932 ΑΚ σχετικά με τον προσδιορισμό των προσώπων που απαρτίζουν την "οικογένεια του θύματος". Συνιστά αόριστη νομική έννοια. (Επικυρώνει την υπ΄ αριθμ. 411/2005 απόφαση ΕφΘράκης).

[…] Ι. Με την από 30-7-2010 κλήση του αναιρεσείοντος νόμιμα φέρεται προς συζήτηση ενώπιον της Β` Τακτικής Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, ο με την υπ` αριθ. 1847/2009 απόφαση του Δ` Πολιτικού Τμήματος του Αρείου Πάγου παραπεμφθείς στην Ολομέλεια (μετά την απόρριψη των λοιπών λόγων), σύμφωνα με το άρθρο 563 παρ. 3 εδ. β` του ΚΠολΔ, πέμπτος λόγος της κρινομένης αίτησης, από το άρθρο 559 αριθ. 1 του ίδιου Κώδικα, γιατί η παραπάνω απόφαση επί του λόγου αυτού αναίρεσης, έχει ληφθεί με πλειοψηφία μιάς ψήφου. ΙΙ. Κατά τη διάταξη του άρθρου 559 αριθ. 1 του ΚΠολΔ, αναίρεση επιτρέπεται αν παραβιάστηκε κανόνας του ουσιαστικού δικαίου (ημεδαπού ή αλλοδαπού) στους οποίους περιλαμβάνονται και οι ερμηνευτικοί κανόνες των δικαιοπραξιών. Ο κανόνας δικαίου παραβιάζεται, αν δεν εφαρμοστεί ενώ συνέτρεχαν οι πραγματικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή του, ή αν εφαρμοστεί ενώ δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις αυτές, καθώς και αν εφαρμοστεί εσφαλμένα, η δε παραβίαση εκδηλώνεται είτε με ψευδή ερμηνεία, είτε με κακή εφαρμογή, δηλαδή με εσφαλμένη υπαγωγή (Ολ.ΑΠ 7/2006, 4/2005). Με το λόγο αναίρεσης από τον αριθμό 1 του άρθρου 559 ΚΠολΔ (παραβίαση κανόνα του ουσιαστικού δικαίου) ελέγχονται τα σφάλματα του δικαστηρίου κατά την εκτίμηση του νόμω βάσιμου της αγωγής ή των ισχυρισμών των διαδίκων, καθώς και τα νομικά σφάλματα κατά την έρευνα της ουσίας της διαφοράς. Ελέγχεται, δηλαδή, αν η αγωγή, ένσταση κ.λπ. ορθώς απορρίφθηκε ως μη νόμιμη ή αν, κατά παράβαση ουσιαστικού κανόνα δικαίου, έγινε δεκτή ως νόμιμη ή απορρίφθηκε ή έγινε δεκτή κατ` ουσίαν (Ολ.ΑΠ 27 και 28/1998). Περαιτέρω, κατά την διάταξη του άρθρου 26 Α.Κ., "οι ενοχές από αδίκημα διέπονται από το δίκαιο της πολιτείας όπου διαπράχθηκε το αδίκημα". Από την διάταξη αυτή συνάγεται ότι η κύρια σχέση η οποία δημιουργείται, με τη διάπραξη αδικήματος στην Ελλάδα από το οποίο επήλθε ο θάνατος αλλοδαπού και η αντίστοιχη αδικοπρακτική ενοχή, διέπονται από το ελληνικό δίκαιο με την έννοια της Lex causee. Επομένως, κατά το δίκαιο αυτό, κρίνεται, μεταξύ άλλων, ο παράνομος χαρακτήρας της πράξης, η υπαιτιότητα, το τυχόν οικείο πταίσμα του παθόντος, το ζήτημα της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας, αν η ευθύνη είναι αντικειμενική ή υποκειμενική και οι προϋποθέσεις της θεμελίωσης αυτής, η ικανότητα προς καταλογισμό, ο κύκλος των προστατευόμενων έννομων αγαθών ή των υποκειμενικών δικαιωμάτων, ο υπόχρεος προς αποζημίωση, το πρόσωπο του δικαιούχου της αποζημίωσης, καθώς και οι έννομες συνέπειες της αδικοπραξίας, ήτοι η μορφή και η έκταση της αποζημίωσης, αν η αποζημίωση παρέχεται σε κεφάλαιο εφάπαξ ή σε περιοδικές παροχές, αν παρέχεται χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης (αρθρ. 932 ΑΚ) ή αποζημίωση από το αρθ. 931 ΑΚ, τα θέματα της αναγωγής των πλειόνων συνυποχρέων, καθώς και των οφειλόμενων τόκων από την επίδοση της αγωγής αποζημίωσης. Στην προαναφερθείσα έννοια του "κύκλου των προστατευομένων αγαθών ή των υποκειμενικών δικαιωμάτων" περιλαμβάνονται και προσδιορίζονται απευθείας, κατά την προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 26 Α.Κ, και όλα εκείνα τα πρόσωπα που δικαιούνται και νομιμοποιούνται ενεργητικώς στο να προβάλλουν, κατά περίπτωση, αντίστοιχες αξιώσεις, συνδεόμενες με την ένδικη αδικοπρακτική συμπεριφορά είτε με ορισμένη ιδιότητα, είτε εξ ιδίου δικαίου. Επομένως, στην περίπτωση θανάτωσης, σε τροχαίο ατύχημα στην Ελλάδα αλλοδαπού, για να κριθεί η νομιμοποίηση εκείνων που ζητούν με αγωγή την επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης, λόγω ψυχικής οδύνης, με την έννοια "των ανηκόντων στον κύκλο των προσώπων, που είναι φορείς εννόμων αγαθών ή υποκειμενικών δικαιωμάτων", τα οποία προσβλήθηκαν από τις επαχθείς συνέπειες της αδικοπρακτικής θανάτωσης, θα εφαρμοσθεί, με βάση τη διάταξη του άρθρου 26 του Α.Κ. αμέσως το Ελληνικό Δίκαιο, χωρίς την παρεμβολή άλλης έρευνας, στο πλαίσιο εφαρμογής των αρχών του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, που έχει σχέση με την έννοια του προκρίματος και του προδικαστικού ζητήματος, και ειδικά η διάταξη του άρθρου 932 Α.Κ. με την οποία θα προσδιορισθεί, στη συγκεκριμένη περίπτωση, το εάν ο συγκεκριμένος ενάγων ανήκει στο κύκλο των δικαιουμένων προσώπων, με την προαναφερθείσα έννοια, ανεξαρτήτως του εάν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, με βάση το (μη εφαρμοστέο όμως) ουσιαστικό δίκαιο της ιθαγενείας του θανόντος και εκείνων που ζητούν την επιδίκαση της χρηματικής ικανοποίησης, προβλέπεται διαφορετική ρύθμιση, ως προς τα πρόσωπα που ανήκουν στον κύκλο εκείνων που δικαιούνται να επιδιώξουν την αντίστοιχη αξίωση ή δεν προβλέπεται καμία ρύθμιση. Ειδικότερα, κατά το άρθρο 932 εδ. 3 ΑΚ, σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου, η χρηματική ικανοποίηση μπορεί να επιδικασθεί στην οικογένεια του θύματος, λόγω ψυχικής οδύνης. Στη διάταξη αυτή δεν γίνεται προσδιορισμός της έννοιας του όρου "οικογένεια του θύματος", προφανώς γιατί ο νομοθέτης δεν θέλησε να διαγράψει δεσμευτικώς τα όρια ενός θεσμού, ο οποίος, ως εκ της φύσης του, υφίσταται αναγκαίως τις επιδράσεις από τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις, κατά τη διαδρομή του χρόνου. Κατά την αληθή, όμως, έννοια της εν λόγω διάταξης, που απορρέει από τον σκοπό της θέσπισης της, στην οικογένεια του θύματος ως αόριστης νομικής έννοιας περιλαμβάνονται οι εγγύτεροι και στενώς συνδεόμενοι συγγενείς του θανατωθέντος, που δοκιμάσθηκαν ψυχικά από την απώλειά του και για την ανακούφιση του ηθικού πόνου των οποίων στοχεύει η διάταξη αυτή, αδιαφόρως αν συζούσαν μαζί του ή διέμεναν χωριστά. Υπό την έννοια αυτή, μεταξύ των προσώπων τούτων περιλαμβάνονται ο σύζυγος, τα τέκνα, οι αδελφοί του θανόντος, οι γονείς, οι παππούδες, ενώ, σημειωτέον, η επιδίκασή της, από το άρθρο 932 εδ. 3 ΑΚ προβλεπομένης, χρηματικής ικανοποίησης στα δικαιούμενα πρόσωπα, τελεί υπό την αυτονόητη προϋπόθεση, που συνιστά πραγματικό ζήτημα, της ύπαρξης, κατ` εκτίμηση του δικαστή της ουσίας, μεταξύ αυτών και του θανατωθέντος, όταν ο τελευταίος ζούσε, αισθημάτων αγάπης και στοργής, η διαπίστωση της ανυπαρξίας των οποίων μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό, είτε όλων των προσώπων αυτών, είτε κάποιων ή κάποιου από αυτούς, από την επιδίκαση της εν λόγω χρηματικής ικανοποίησης (Ολ. ΑΠ 21/2000). Επομένως, ο προσδιορισμός, τελικώς, από το δικαστήριο, των συγκεκριμένων εναγόντων, ως ανηκόντων στον κύκλο των προστατευομένων αγαθών ή υποκειμενικών δικαιωμάτων και η αντίστοιχη νομιμοποίησή τους, θα κριθεί με βάση την προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 932 Α.Κ. και ειδικώς με βάση την προαναφερθείσα έννοια της "οικογένειας" όπως προσδιορίζεται αποκλειστικώς από το ελληνικό ουσιαστικό δίκαιο, κατά την αντίστοιχη ερμηνεία της ίδιας διάταξης που προαναφέρθηκε. Μόνο δε στην περίπτωση εκείνη που αμφισβητηθεί, στη συνέχεια, μια από τις πιο πάνω συγγενικές ιδιότητες, όσο έχει σχέση με την ύπαρξη ή την εγκυρότητα της σχέσης εκείνης, από την οποία προέρχεται η ιδιότητα αυτή (π.χ η ύπαρξη ή όχι γάμου ή συγγενικής σχέσης γονέα και τέκνου), τότε πλέον καθίσταται αναγκαία η εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 13, 14, 17-24 του ΑΚ (κατά περίπτωση), για να κριθεί, αναλόγως, το εάν ο ενάγων έχει τελικώς την ιδιότητα του συζύγου ή του τέκνου, του πατέρα ή του παππού του θανατωθέντος. Στην προκειμένη περίπτωση, με την προσβαλλομένη απόφασή του, όπως προκύπτει από αυτή, το Εφετείο δέχθηκε ότι, σε περίπτωση θανάτωσης αλλοδαπού υπηκόου, συνεπεία αδικήματος διαπραχθέντος στην Ελλάδα, για το ζήτημα αν κάποιος ανήκει στην οικογένεια του θύματος και εντεύθεν έχει αξίωση χρηματικής ικανοποίησης, λόγω ψυχικής οδύνης, και νομιμοποιείται στη δικαστική επιδίωξή της έχει εφαρμογή η διάταξη του άρθρου 26 ΑΚ και επομένως το ζήτημα αυτό κρίνεται κατά το ελληνικό ουσιαστικό δίκαιο. Ακολούθως, με βάση την παραδοχή του αυτή, εφαρμόζοντας το ελληνικό ουσιαστικό δίκαιο, έκρινε νόμιμη την αγωγή των ήδη αναιρεσιβλήτων, Αλβανών υπηκόων, με την οποία αυτοί ζήτησαν να αναγνωρισθεί, ότι οι εναγόμενοι είναι υπόχρεοι να τους καταβάλουν, εις ολόκληρον έκαστος, τα εις αυτή ποσά, ως χρηματική ικανοποίηση, λόγω της ψυχικής οδύνης που υπέστησαν από τον θάνατο του συζύγου της πρώτης και πατέρα των λοιπών Β. Τ. ωσαύτως Αλβανού υπηκόου, που επήλθε από το αναφερόμενο στην απόφαση τροχαίο ατύχημα, το οποίο έλαβε χώρα την 10-11-2001, στην ...... Δικάζοντας δε κατ` ουσίαν την αγωγή, μετά εξαφάνιση, κατά παραδοχή της έφεσης που είχε ασκηθεί από τους ενάγοντες ήδη αναιρεσιβλήτους, κατά της πρωτόδικης απόφασης, η οποία είχε κρίνει αντιθέτως ως προς το ύψος του επιδικασθέντος ποσού χρηματικής ικανοποίησης, δέχθηκε κατά ένα μέρος αυτή. Ετσι που έκρινε το Εφετείο, δεν παραβίασε ευθέως, με εσφαλμένη εφαρμογή, την διάταξη του άρθρου 26 του ΑΚ, διότι, ως προς το προαναφερόμενο ζήτημα του προσδιορισμού των μελών της οικογένειας του θανατωθέντος, Β. Τ. τα οποία έχουν αξίωση χρηματικής ικανοποίησης, λόγω ψυχικής οδύνης, εφαρμοστέο ήταν το ελληνικό δίκαιο και ειδικότερα η ουσιαστικού δικαίου διάταξη του άρθρου 932 ΑΚ και ο με αυτή προσδιορισμός της έννοιας "της οικογένειας". Παραλλήλως, δεν παραβίασε, με την μη εφαρμογή τους, τις διατάξεις των άρθρων 17-18 του ΑΚ, που υποδεικνύουν την εφαρμογή του Αλβανικού δικαίου, εφ` όσον με το αναιρετήριο δεν γίνεται επίκληση ότι στο Εφετείο αμφισβητήθηκε η ιδιότητα και η προαναφερόμενη συγγενική σχέση των εναγόντων-αναιρεσιβλήτων με τον θανόντα. Συνεπώς, ο παραπεμφθείς στην Τακτική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου από το άρθρο 559 αρ. 1 πέμπτος λόγος αναίρεσης, με τον οποίο αποδίδεται στην προσβαλλόμενη απόφαση πλημμέλεια της παραβίασης των άνω διατάξεων είναι αβάσιμος και πρέπει να απορριφθεί. Κατ` ακολουθίαν των ανωτέρω και εφόσον οι λοιποί λόγοι αναίρεσης έχουν ήδη απορριφθεί με την 1847/2009 παραπεμπτική απόφαση του Δ` Τμήματος, πρέπει να απορριφθεί στο σύνολό της η κρινόμενη αίτηση αναίρεσης και να καταδικαστεί ο αναιρεσείων να πληρώσει τα δικαστικά έξοδα των αναιρεσιβλήτων για όλη την αναιρετική δίκη, κατά το νόμιμο αίτημά τους (άρθ. 176 και 183 Κ.Πολ.Δ.). ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Απορρίπτει τον πέμπτο λόγο της από 1.3.2007 αίτησης αναίρεσης που παραπέμφθηκε στην Τακτική Ολομέλεια του Δικαστηρίου, για αναίρεση της υπ` αριθ. 411/2005 απόφασης του Εφετείου Θράκης. Καταδικάζει τον αναιρεσείοντα στη δικαστική δαπάνη των αναιρεσιβλήτων για την όλη αναιρετική δίκη που ορίζει σε τέσσερις χιλιάδες (4.000) ευρώ.

πηγή: NOMOS

Δημήτριος Χ. Καραγιάννης, δικηγόρος, Θεσσαλονίκη - Αθήνα.