Πρωτοτυπία πνευματικού δικαιώματος (Εφετείο Αθηνών - Αριθμός απόφασης 1036/2011)

[...] Κατά τη διάταξη του άρθρου 1 παρ. 1 του Ν 2121/1993 «πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα», οι πνευματικοί δημιουργοί με τη δημιουργία του έργου αποκτούν πάνω σε αυτό πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα). Τα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνουν τις εξουσίες που προβλέπονται στα άρθρα 3 και 4 του παρόντος νόμου. Εξάλλου, κατά το άρθρο 2 παρ. 1 του ίδιου νόμου, ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτηριστικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη. Πνευματικό δημιούργημα, κατά την έννοια της ανωτέρω διάταξης, είναι το προϊόν του ανθρωπίνου πνεύματος, το οποίο έχει μορφή προσιτή στις αισθήσεις και, λόγω της ιδιαιτερότητάς του, διαφέρει από όσα προϋπάρχουν στο περιεχόμενο ή τη μορφή του, ως προς τη συγκεκριμένη δηλαδή οργανική σύνδεση και συνθετική διαμόρφωση των επί μέρους στοιχείων του και ως προς τη συγκεκριμένη εκφραστική εφαρμογή της σχετικής αφετηριακής ιδέας του δημιουργού. Πρωτοτυπία είναι η ιδιαίτερη ατομικότητα του έργου, που οφείλεται στην προσωπική συμβολή του δημιουργού. Κρίσιμο στοιχείο και συνεπώς βασικό κριτήριο της πρωτοτυπίας, η έννοια της οποίας δεν προσδιορίζεται γενικά από το νόμο (εκτός από το τελευταίο εδάφιο της παρ. 3 του άρθρου 2 του Ν 2121/1993, που αφορά προγράμματα των ηλεκτρονικών υπολογιστών), αλλά έχει διαμορφωθεί από τη θεωρία και τη νομολογία, υπό το καθεστώς του Ν 2121/1993, αλλά και του προϊσχύσαντος Ν 2387/1920 περί πνευματικής ιδιοκτησίας, είναι η κρίση ότι κάτω από παρόμοιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός, κατά λογική πιθανολόγηση, δεν ήταν σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο ή ότι παρουσιάζει μία ατομική ιδιομορφία ή ένα ελάχιστο όριο «δημιουργικού ύψους», έτσι ώστε να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από τα έργα της καθημερινότητας ή από άλλα παρεμφερή έργα. Η μοναδικότητα αυτή μπορεί να αναζητηθεί σε κάποιο από τα γνωρίσματα του έργου (στο θέμα, στη σύλληψη, στην κατάταξη, στη διατύπωση, σε κάποιες λεπτομέρειες), ανάλογα με το είδος και τη φύση του. Δεν αρκεί όμως για να προσδώσει πρωτοτυπία σε ένα έργο, το απλό γεγονός ότι αυτό δεν είναι αντιγραφή (ακόμη και με κάποιες παραλλαγές) ενός άλλου, ούτε η πρωτοτυπία ταυτίζεται με τον κόπο, την επιμέλεια, την έκταση, τη χρησιμότητα, τη δαπάνη ή τη χρονική διάρκεια που απαιτήθηκαν για την εκπόνησή του, αλλά θα πρέπει να παρουσιάζει (ως σύνολο ή τμήμα του) την απαιτούμενη πρωτοτυπία, δηλαδή να είναι στατιστικά μοναδικό. Εφόσον συντρέχουν οι ως άνω προϋποθέσεις, ο νόμος προστατεύει το έργο, ως άυλο αγαθό (όχι ως υλικό αντικείμενο, καθ’ εαυτό, που ενσωματώνει το πνευματικό δημιούργημα) και μόνο σε σχέση με συγκεκριμένη μορφή, που έδωσε σε αυτό ο δημιουργός του (ΑΠ 152/2005 ΝοΒ 2005,1782, ΑΠ 257/1995 ΝοΒ 43,893, ΕφΑθ 2768/2003 ΝοΒ 2004,51, ΕφΑθ 6193/2006 ΕλλΔνη 2007,1461). Από τις ένορκες καταθέσεις των μαρτύρων, που εξετάσθηκαν ενώπιον του Εισηγητή, οι οποίες περιέρχονται στα υπ’ αριθμ. 839/1995 πρακτικά του πρωτοβάθμιου Δικαστηρίου και από τα έγγραφα που επικαλούνται και προσκομίζουν νομίμως οι διάδικοι, αποδείχθηκαν τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: Ο ενάγων Β.Χ., ο οποίος ίδρυσε το Σεπτέμβριο του έτους 1992 ατομική επιχείρηση, με το διακριτικό τίτλο “P και A”, με αντικείμενο τη διενέργεια διαφημίσεων, την παραγωγή, κατασκευή, εκτύπωση διαφημιστικού υλικού κ.λπ., υπεισήλθε ως αποκλειστικός ειδικός διάδοχος της εταιρίας με την επωνυμία «Β.Χ. ΟΕ», μετά τη λύση αυτής, στη σύμβαση έργου, που είχε καταρτίσει η τελευταία το Μάρτιο του έτους 1992 με την εναγομένη τραπεζική εταιρία με την επωνυμία C. SA, ειδική διάδοχος της οποίας είναι η εταιρία «C.I. plc». Αντικείμενο της σύμβασης ήταν η επιμέλεια, δημιουργία και έκδοση του δεύτερου τεύχους του περιοδικού της εναγομένης με τίτλο «C». Το περιοδικό αυτό, στο οποίο διαφημίζονταν διάφορα προϊόντα και σχετικές προσφορές εμπορικών επιχειρήσεων, εκδιδόταν προς εξυπηρέτηση των πελατών της τράπεζας, που διέθεταν την πιστωτική κάρτα C.V., με σκοπό την παραγγελία και αγορά προϊόντων και υπηρεσιών σε προσιτές τιμές, μέσω τηλεφωνήματος, fax ή με την αποστολή ειδικού δελτίου παραγγελίας. Ειδικότερα, η σύμβαση αφορούσε την πλήρη επιμέλεια έκδοσης του τεύχους, την παραγωγή των διαφημίσεων, που θα περιέχονταν σε αυτό δηλαδή τις επαφές με τους προμηθευτές, την επιλογή των διαφημιζομένων προϊόντων, καταστημάτων και υπηρεσιών, το κλείσιμο των προσφορών, κατόπιν συνεννόησης με την εναγομένη, τις φωτογραφήσεις κ.λπ. Το πρώτο τεύχος του περιοδικού είχε ήδη κυκλοφορήσει τον Ιανουάριο του ιδίου έτους, ενώ το δεύτερο, που ανέλαβε ο ενάγων, θα κυκλοφορούσε το μήνα Οκτώβριο. Πράγματι, ο ενάγων επιμελήθηκε το τεύχος του Οκτωβρίου και βελτίωσε την έκδοση του προηγουμένου (Ιανουαρίου 1992), δημιουργώντας ενότητες παρουσιάσεως των προϊόντων, τοποθετώντας πλαίσιο στις σελίδες, «βινιέτα», για να διαχωρίζονται οι ενότητες, σελιδοδείκτη, για να διακρίνονται οι τομείς, χρησιμοποίησε διαφορετικό χρώμα για να προσδιορίζεται ο κωδικός του προϊόντος (κόκκινο) και διαφορετικό για την περιγραφή του (μαύρο), φρόντισε οι φωτογραφίες να είναι καθαρές, έδωσε τη δυνατότητα σε κάθε διαφημιζόμενο να έχει τη δική του μακέτα και τοποθέτησε πάνω από τον τίτλο του περιοδικού τη φράση «το περιοδικό των καταναλωτών», ενώ καταχώρησε ως σλόγκαν τη φράση «αγοράστε, ξοδέψτε, κερδίστε». Επίσης, φρόντισε να είναι τα περιεχόμενα εύχρηστα και τέλος επιμελήθηκε να υπάρχει υποσημείωση στο τέλος κάθε σελίδας για τον διαγωνισμό C.D. Για την εργασία του αυτή έλαβε από την εναγομένη τη συμφωνημένη αμοιβή, που ανήλθε σε 16.649.000 δρχ., πλέον 3.004.920 δρχ., για το ΦΠΑ του εκδοθέντος υπ’ αριθμ. …/11.12.1992 τιμολογίου. Περαιτέρω αποδείχθηκε ότι μεταξύ των διαδίκων αποφασίστηκε η κατάρτιση νέας σύμβασης, που θα αφορούσε το επόμενο τεύχος του περιοδικού, το οποίο θα κυκλοφορούσε τον μήνα Μάρτιο του έτους 1993. [...] Τελικά, η εναγομένη ανέθεσε το παραπάνω έργο στην εταιρία «Ε. ΑΕ», την προσφορά της οποίας έκρινε ως πλέον συμφέρουσα, για οικονομικούς και άλλους λόγους και την απόφασή της αυτή γνωστοποίησε στον ενάγοντα με την από 10.2.1993 επιστολή της, με την οποία αιτιολόγησε την απόφασή της, να μην του αναθέσει, ούτε την πρώτη φάση παραγωγής του «C.», όπως αντίστοιχα η ίδια (εναγόμενη) του είχε προτείνει, με το σκεπτικό, στο οποίο και ο ίδιος συμφωνούσε, ότι για να επιτύχει η συνένωση των δύο περιοδικών, έπρεπε να αναλάβει μία εταιρία, η οποία θα είχε τη γενική επιστασία και επιπλέον αναφέρθηκε στην άρνηση του ενάγοντος να αναλάβει τον τομέα παραγωγής διαφήμισης, όπως αντίστοιχα η ίδια (εναγομένη) του είχε προτείνει. Τέλος, του γνωστοποίησε ότι θα τον αποζημιώσει για το υλικό που είχε συγκεντρώσει και για τις συμφωνίες που είχε κάνει με τους πελάτες. Με την από 11.2.1993 επιστολή του ο ενάγων διαμαρτυρήθηκε για τη διακοπή της συνεργασίας τους, επισημαίνοντας ότι η εναγομένη του είχε υποσχεθεί ότι, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα που θα είχε ο διαγωνισμός, θα συνέχιζε να καλύπτει το διαφημιστικό τομέα του περιοδικού, για όλο το έτος 1993, αιτιολόγησε δε, γιατί αρνήθηκε να αποδεχθεί την πρόταση της εναγομένης να αναλάβει τον τομέα παραγωγής και διεκπεραίωσης των σελίδων προϊόντων, υπηρεσιών και καταστημάτων. Όμως, από την με ημερομηνία 23.12.1992 επιστολή δεν προκύπτει ότι η εναγομένη του ανέθεσε το διαφημιστικό τομέα του περιοδικού, αλλά ότι απλώς και μόνο του ζήτησε να της προτείνει ξεχωριστά τιμές γι’ αυτόν τον τομέα, προδήλως για να αποφασίσει μετά, αν θα του τον αναθέσει. Τελικά, ο ενάγων παρέδωσε στην εναγομένη στοιχεία και υλικό για 38 εταιρίες, που θα διαφημίζονταν στο τεύχος του μηνός Μαρτίου και ζήτησε την αμοιβή του α) για τις διαφημιστικές καταχωρήσεις και σελίδες προϊόντων-υπηρεσιών-καταστημάτων, β) για την προετοιμασία ύλης και μακετών και γ) για τις φωτογραφίσεις των προϊόντων, όπως αποδεικνύεται από την με ημερομηνία 19.2.1993 επιστολή του προς την εναγομένη. Και πράγματι αυτός αποζημιώθηκε, λαμβάνοντας α) το ποσόν των 138.000 δρχ. πλέον ΦΠΑ από 24.840 δρχ. για τις φωτογραφίσεις των προϊόντων, β) το ποσόν των 1.500.000 δρχ., πλέον ΦΠΑ 270.000 δρχ. για προετοιμασία της ύλης των μακετών και γ) το ποσόν των 1.600.536 δρχ. πλέον ΦΠΑ 288.096 δρχ. για την παραγωγή διαφημιστικών καταχωρήσεων και σελίδων προϊόντων-καταστημάτων [...]. Επίσης, όπως αποδεικνύεται από τα υπ’ αριθμ. … και …/18.1.1993 τιμολόγια, η εναγομένη κατέβαλε στον ενάγοντα την αμοιβή του, ανερχόμενη για το σχεδιασμό μακετών και φωτογραφίσεις προϊόντων, κατά παραγγελία διαφημιζομένων, σε 2.801.000 δρχ., για την παραγωγή διαφήμισης σε 633.660 δρχ. και για το σχεδιασμό και την παραγωγή βοηθητικών εντύπων σε 126.260 δρχ. Περαιτέρω, από τη σύγκριση του εξώφυλλου του πρώτου τεύχους του περιοδικού (Ιανουάριος 1992) με αυτό που επιμελήθηκε ο ενάγων (Οκτωβρίου 1992) αποδεικνύεται ότι χρησιμοποιήθηκαν από αυτόν τα ίδια στοιχεία και το ίδιο χρώμα, για τον τίτλο του περιοδικού, όπως και ο ίδιος τρόπος εμφάνισης της κάρτας C. στο εξωτερικό του φύλλο. Εσωτερικά, όμως, το περιοδικό έγινε πιο εύχρηστο για τον αναγνώστη, όπως ήδη αναφέρθηκε, διότι το υλικό διαχωρίστηκε σε ενότητες (προϊόντα – υπηρεσίες – καταστήματα). Επίσης, τοποθετήθηκε διακριτική «βινιέτα» για το διαχωρισμό των ενοτήτων, ενώ οι σελίδες έφεραν πλαίσιο, το εσωτερικό του οποίου διαχωριζόταν με γραμμές σε τμήματα, όπου τοποθετούνται τα φωτογραφημένα προϊόντα σε λευκό φόντο, για την περιγραφή των οποίων χρησιμοποιούντο μαύρα γράμματα, ενώ ο κωδικός τους επισημαινόταν με κόκκινα γράμματα. Στο άνω δεξί τμήμα κάθε σελίδας, έχει τοποθετηθεί η λέξη προϊόντα-καταστήματα-υπηρεσίες, ανάλογα με την ενότητα, προκειμένου να διευκολύνεται ο αναγνώστης. Τα παραπάνω στοιχεία όμως, όπως και ο τρόπος έκθεσης των υπηρεσιών (ξεκάθαροι διαφημιστικοί τίτλοι, καθαρές φωτογραφίες, εκτενές κείμενο και τοποθέτηση των προσφορών σε ιδιαίτερο ομοιόμορφο πλαίσιο με ευκρινή τα σήματα των επιχειρήσεων) και των καταστημάτων (με δυνατότητα στον κάθε διαφημιζόμενο να δώσει τη δική του μακέτα, με μοναδικό σημείο αναφοράς την εμφάνιση-παρουσίαση της μακέτας), που επικαλείται ο ενάγων, δεν καθιστούν το περιοδικό πρωτότυπο και μοναδικό, με την έννοια του Ν 2121/1993 , δηλαδή, δεν το καθιστούν «διαφορετικό» από άλλα προηγούμενα παρεμφερή, ούτε παρουσιάζει αυτό μία ατομική ιδιομορφία, αφού είναι γνωστό ότι τέτοια στοιχεία ως προς τη δομή και το σχεδιασμό (διαχωρισμός τομέων, ομοιογένεια προϊόντων, ευκρινής παρουσίαση αυτών, τοποθέτηση κωδικών για κάθε προϊόν, τοποθέτηση σελιδοδεικτών για την εξυπηρέτηση των αναγνωστών κ.λπ.), χαρακτηρίζουν εμπορικούς καταλόγους και παρεμφερή έντυπα, που κυκλοφορούν ευρέως στο εμπόριο και χρησιμοποιούνται τα στοιχεία αυτά κατά παρεμφερή τρόπο. Επίσης η προσθήκη στον τίτλο του περιοδικού της φράσης «το περιοδικό των καταναλωτών» προσδιορίζει απλώς το είδος του εντύπου, ενώ το σλόγκαν «αγοράστε, ξοδέψτε, κερδίστε» δεν είναι ιδιαίτερα ευρηματικό. Συνεπώς, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ο τρόπος που επιμελήθηκε ο ενάγων το τεύχος του Οκτωβρίου του προσδίδει ιδιαίτερη ατομικότητα και ότι ακόμη η προσωπική συμβολή του είναι τέτοια, ώστε, κάτω από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός, κατά λογική πιθανολόγηση, δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο. Οι διαφορές μεταξύ του πρώτου τεύχους του Ιανουαρίου 1992 και αυτού του Οκτωβρίου 1992, που επικαλείται ο ενάγων, δεν αρκεί για να προσδώσει στο τελευταίο τα στοιχεία της μοναδικότητας ώστε να χαρακτηρισθεί αυτό ως πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα, ανεξάρτητα αν καταβλήθηκε από αυτόν ιδιαίτερη επιμέλεια και απαιτήθηκε χρόνος για την εκπόνησή του. Ως εκ τούτου το γεγονός ότι το επόμενο τεύχος του ενιαίου πλέον περιοδικού, που κυκλοφόρησε το Μάρτιο του έτους 1993, παρουσίαζε ομοιότητα, ως προς τον τρόπο έκθεσης των προϊόντων (πλαίσιο στις σελίδες, διαχωρισμός αυτών σε τμήματα για την τοποθέτηση των προϊόντων, χρησιμοποίηση κόκκινων γραμμάτων για τους κωδικούς και μαύρων για την περιγραφή του προϊόντος) δεν συνιστά στη συγκεκριμένη αυτήν περίπτωση και σύμφωνα και με τα όσα ειδικώς προαναφέρθηκαν, προσβολή δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας του ενάγοντος, ανεξάρτητα βέβαια και από το ότι εντοπίζονται διαφορές μεταξύ των δύο περιοδικών, στο εξώφυλλο, στον τρόπο παρουσίασης του «περιεχομένου», στη τοποθέτηση άλλης μορφής σελιδοδείκτη για το διαχωρισμό των τομέων, αλλά και στα ίδια τα διαφημιζόμενα προϊόντα, υπηρεσίες και καταστήματα. Σε κάθε περίπτωση, δεν αποδείχθηκε ο ισχυρισμός του ενάγοντος ότι υπήρχε συμφωνία να μην χρησιμοποιηθούν μακέτες εσωτερικού και εξωτερικού σχεδιασμού του περιοδικού, που αποτελούσαν αντικείμενο του έργου που είχε αναλάβει να εκτελέσει ο ενάγων, για το οποίο πληρώθηκε από την εναγομένη. Επίσης, κατά την εκκαθάριση των μεταξύ τους λογαριασμών, ενόψει της έκδοσης του τεύχους του Μαρτίου, αποζημιώθηκε για όσες εργασίες έφερε εις πέρας, συμπεριλαμβανομένης της ύλης και των μακετών που της είχε παραδώσει (βλ. από 19.2.1993 επιστολή του). Περαιτέρω, δεν αποδείχθηκε ότι αυτός υπέστη ούτε και προσβολή στην προσωπικότητά του και συνακόλουθα ηθική βλάβη. [...] (Απορρίπτει την έφεση.)

πηγή: NBonline.gr

Δημήτριος Χ. Καραγιάννης, δικηγόρος, Θεσσαλονίκη - Αθήνα