Αλληλόχρεος λογαριασμός - εκχώρηση απαιτήσεων από factoring (Άρειος Πάγος - αριθμός απόφασης 667/2010)

Περίληψη: Σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων. Εννοια και λειτουργία αυτής. Αναγγελία του πράκτορα στον οφειλέτη. Σύμβαση αλληλοχρέου λογαριασμού. Αντικείμενο αυτής. Περιοδικό ή οριστικό κλείσιμο αυτού. Εκχώρηση απαιτήσεως. Δεν απαιτείται η συναίνεση του οφειλέτη. Ο οφειλέτης, κατόπιν της εκχωρήσεως, έχει τις ίδιες υποχρεώσεις έναντι του εκδοχέα. Μπορεί να συμφωνηθεί το ανεκχώρητο τς απαιτήσεως. Ο οφειλέτης μπορεί να προτείνει όλες τις ενστάσεις, που είχε κατά τον εκχωρητή, κατά του εκδοχέα. Αναιρείται η προσβαλλόμενη απόφαση, γιατί παραβίασε τις διατάξεις που ορίζουν ότι η σύμβαση πρακτορείας υπερισχύει πάσης συμφωνίας περί ανεκχωρήτου μιας απαιτήσεως. (Αναιρεί την υπ΄ αριθμ. 5634/2004 ΕφΑθ).

[…] Κατά το άρθρο 1 παρ.1 και 2 του ν. 1905/1990 "Η σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων καταρτίζεται εγγράφως μεταξύ ενός κατά κύριο επάγγελμα προμηθευτή αγαθών ή υπηρεσιών και ενός πράκτορα επιχειρηματικών απαιτήσεων, ο οποίος αναλαμβάνει να παρέχει στον προμηθευτή, για το διάστημα που συμφωνείται, έναντι αμοιβής, υπηρεσίες σχετικές με την παρακολούθηση και είσπραξη μιας ή μέρους ή του συνόλου των απαιτήσεων του προμηθευτή, ιδίως από συμβάσεις πώλησης αγαθών, παροχής υπηρεσιών σε τρίτους ή εκτέλεση έργων. Περιεχόμενο της πρακτορείας αποτελεί ιδίως η εκχώρηση απαιτήσεων στον πράκτορα με ή χωρίς δικαίωμα αναγωγής, η εξουσιοδότηση για την είσπραξή τους, η χρηματοδότηση του προμηθευτή με προεξόφληση των απαιτήσεων, η λογιστική ή νομική παρακολούθηση των απαιτήσεων, η διαχείρισή τους, η ολική ή μερική κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου του προμηθευτή. Η σύμβαση πρακτορείας είναι δυνατό να αφορά και σε μη γεννημένες κατά το χρόνο σύναψης της σύμβασης απαιτήσεις, όπως επίσης και στον καθορισμό με μορφή ειδικού ανοικτού λογαριασμού, του ύψους του πιστωτικού κινδύνου, που ο πράκτορας αναλαμβάνει κάθε φορά να καλύψει".Κατά το άρθρο 2 του ίδιου νόμου, "1) Η κατά το προηγούμενο άρθρο πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων αναγγέλλεται εγγράφως από τον πράκτορα ή τον προμηθευτή στον οφειλέτη. Με την αναγγελία πρέπει να προσδιορίζονται επαρκώς οι απαιτήσεις, στις οποίες η πρακτορεία αφορά και η ταυτότητα του πράκτορα. 2) Αναγγελία θεωρείται και η έγγραφη γνωστοποίηση στον οφειλέτη της ύπαρξης της σύμβασης μεταξύ του πράκτορα και του προμηθευτή, καθώς και η αναγραφή στα προς εξόφληση παραστατικά της ταυτότητας του πράκτορα. 3) Η αναγγελία του άρθρου αυτού μπορεί, επίσης, να γίνει με οποιονδήποτε πρόσφορο, κατά τις συναλλαγές, έγγραφο τρόπο, αρκεί να αποδεικνύεται παραχρήμα. 4) Ο πράκτορας δεν αποκτά τα συμφωνηθέντα δικαιώματα απέναντι στον οφειλέτη και τους τρίτους πριν από την, κατά την παράγραφο 2 του παρόντος άρθρου, αναγγελία. Παροχή του οφειλέτη προς τον πράκτορα πριν από την αναγγελία ελευθερώνει τον οφειλέτη έναντι του προμηθευτή. 5) Οι συμβάσεις του άρθρου 1 του νόμου αυτού κατισχύουν των τυχόν συμφωνιών μεταξύ προμηθευτή και οφειλέτη περί ανεκχωρήτου των μεταξύ τους απαιτήσεων". Περαιτέρω σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 669 του Ε.Ν. 361, 874 ΑΚ, 112 Εισ.Α.Κ., η σύμβαση αλληλόχρεου λογαριασμού έχει ως αντικείμενο τη δημιουργία μιας διαρκούς έννομης σχέσης μεταξύ δύο προσώπων, από τα οποία το ένα τουλάχιστον είναι έμπορος, δυνάμει της οποίας δεν έχουν δικαίωμα να διαθέτουν ή επιδιώκουν μεταξύ τους τις εκατέρωθεν απαιτήσεις από τις μεταξύ τους συναλλαγές, αλλά καταχωρίζουν αυτές σε τρέχοντα λογαριασμό με τη μορφή πιστοχρεωλυτικών κονδυλίων, με σκοπό να οφείλεται το από την αντιπαραβολή τους μέλλον να προκύψει, κατά το περιοδικό ανά εξάμηνο ή οριστικό κλείσιμο του λογαριασμού, κατάλοιπο, το οποίο θα φέρει αυτοδικαίως τόκους (ΑΠ 715/2009, 1399/1997, 394/1974), χωρίς να αποβάλλει τον περιουσιακό χαρακτήρα για τους συμβαλλομένους το σε κάθε στιγμή περιεχόμενο του λογαριασμού και να υπολογίζεται στο ενεργητικό ή το παθητικό της περιουσίας τους (Ολ. ΑΠ 31/1997). Εξάλλου, κατά την ΑΚ 455 ο δανειστής μπορεί με σύμβαση να μεταβιβάσει σε άλλον την απαίτησή του χωρίς τη συναίνεση του οφειλέτη (εκχώρηση), ενώ κατά την ΑΚ 462 ο οφειλέτης έχει προς τον εκδοχέα τις ίδιες υποχρεώσεις που είχε προς τον εκχωρητή και κατά την ΑΚ 466 εδ. α` δεν μπορεί να εκχωρηθεί απαίτηση, αν δανειστής και οφειλέτης συμφώνησαν το ανεκχώρητο. Τέλος κατά το άρθρο 463 παρ. 1 του ΑΚ "Ο οφειλέτης μπορεί να αντιτάξει κατά του εκδοχέα όλες τις ενστάσεις που είχε κατά τον εκχωρητή πριν από την αναγγελία". Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι η σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων, που έχει ως περιεχόμενο την εκχώρηση απαιτήσεων από τον προμηθευτή στον πράκτορα για την είσπραξή τους από τον τελευταίο, μπορεί μεν να αφορά και σε μη γεννημένες κατά το χρόνο της συμφωνίας απαιτήσεις, δεν επηρεάζει όμως, ενόψει του προβλεπόμενου με το άρθρ 2 παρ. 5 του ν. 1905/1990 ανισχύρου τυχόν συμφωνιών μεταξύ προμηθευτή και οφειλέτη για το ενεκχώρητο της απαιτήσεως, άλλες περαιτέρω συμφωνίες μεταξύ δανειστή (προμηθευτή - εκχωρητή και οφειλέτη), όπως η σύμβαση αλληλόχρεου λογαριασμού, που καθορίζουν τις προϋποθέσεις γέννησης, ληξιπροθέσμου και άσκησης των αξιώσεων του δανειστή κατά του οφειλέτη, από το λόγο ότι έχουν οι συμφωνίες αυτές ως παρακολουθηματική συνέπεια και το ανεκχώρητο των απαιτήσεων που θεμελιώνουν. Ειδικότερα, η αναγκαστικού δικαίου διάταξη του άρθρου 2 παρ. 5 του ν. 1905/1990, η οποία πρέπει να ερμηνευθεί στενώς, ακριβώς λόγω του εξαιρετικού της χαρακτήρα, ως άλλωστε και εκ της γραμματικής διατύπωσής της επιβάλλεται, συνηγορούντων προς τούτο και των διατάξεων των άρθρων 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Συντάγματος, αλλά και εκείνης της ΑΚ 361, καταλαμβάνει μόνον τις ειδικές συμφωνίες μεταξύ προμηθευτή και οφειλέτη περί ανεκχωρήτου των μεταξύ τους απαιτήσεων. Είναι δε προφανές, ότι τέτοια "ειδική συμφωνία περί ανεκχωρήτου" δεν είναι η σύμβαση αλληλόχρεου (ανοικτού) λογαριασμού, αφού η τελευταία έχει άλλο, πολύ ευρύτερο, περιεχόμενο και άλλο συμβατικό σκοπό, όπως παραπάνω εκτέθηκε. Επομένως, η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 5 του ν. 1905/1990 δεν θίγει το κύρος υφιστάμενου αλληλόχρεου λογαριασμού, ούτε και το ανεκχώρητο των καταχωριζόμενων σε αυτόν πιστώσεων, που αποτελεί ουσιώδη εγγενή συνέπεια της συμβάσεως αλληλοχρέου λογαριασμού, άνευ της οποίας θα κατέρρεε ολόκληρη η περί αλληλόχρεου λογαριασμού σύμβαση και θα επηρεαζόταν καίρια, μέχρι πλήρους ανατροπής της, η εξυπηρετούμενη από τον αλληλόχρεο λογαριασμό κύρια σύμβαση, χωρίς την βούληση του ετέρου των συμβαλλομένων με τις συμβάσεις αυτές, ήτοι της κύριας βασικής ενοχικής σύμβασης και της παρεπόμενης του αλληλόχρεου λογαριασμού. Εξάλλου, κατά τη διάταξη του άρθρου 559 αριθ.1 του Κ.Πολ.Δ. αναίρεση επιτρέπεται μόνον αν παραβιάστηκε κανόνας του ουσιαστικού δικαίου, στον οποίο περιλαμβάνονται και οι ερμηνευτικοί κανόνες των δικαιοπραξιών. Ο κανόνας δικαίου παραβιάζεται, αν δεν εφαρμοστεί, ενώ συνέτρεχαν οι πραγματικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή του, ή αν εφαρμοστεί, ενώ δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις αυτές, καθώς και αν εφαρμοστεί εσφαλμένα, η δε παραβίαση εκδηλώνεται είτε με ψευδή ερμηνεία, δηλαδή με την απόδοση στον κανόνα δικαίου έννοιας μη αληθινής ή μη αρμόζουσας ή έννοιας περιορισμένης ή στενής, είτε με κακή εφαρμογή, δηλαδή με εσφαλμένη υπαγωγή (Ολ ΑΠ 7/2006, 4/2005). Στην προκείμενη περίπτωση, όπως προκύπτει από την προσβαλλόμενη απόφαση, το Εφετείο, απέρριψε τον με τις έγγραφες προτάσεις της αναιρεσείουσας - εναγομένης στο Πρωτοδικείο προβληθέντα και με λόγω έφεσης στο Εφετείο επαναφερθέντα καταλυτικό της αγωγής της δικαιοπαρόχου της αναιρεσίβλητης ισχυρισμό (ένσταση) ότι οι αγωγικές αξιώσεις από τη σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων είχαν υπαχθεί, κατόπιν συμφωνίας της προμηθεύτριας - εκχωρήτριας με την αναιρεσείουσα - οφειλέτιδα, σε αλληλόχρεο λογαριασμό και λόγω απώλειας της αυτοτέλειάς τους και μη δυνατότητας μεμονωμένης επιδιώξεώς τους έχουν καταστεί και ανεκχώρητες, με την εξής σκέψη. "Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 5 Ν. 1905/1990, οι συμβάσεις, που έχουν ως αντικείμενο την πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων, κατισχύουν των τυχόν συμφωνιών μεταξύ προμηθευτή και οφειλέτη περί ανεκχώρητου των μεταξύ τους απαιτήσεων. Από τη ρύθμιση της διατάξεως αυτής προκύπτει σαφώς ότι, οσάκις ενάγεται ο οφειλέτης από τον πράκτορα των απαιτήσεων, δεν μπορεί να αντιτάξει κατ` αυτού την ύπαρξη συμφωνίας με τον προμηθευτή περί ανεκχωρήτου των απαιτήσεων. Περαιτέρω, από την χωρίς οποιαδήποτε διάκριση διατύπωση της ίδιας διατάξεως συνάγεται, ότι η αδυναμία προβολής του ανεκχώρητου καλύπτει όχι μόνο τις συμφωνίες που ρητώς προβλέπουν περί του ανεκχώρητου, αλλά και εκείνες, όπως η σύμβαση περί αλληλόχρεου λογαριασμού, που συνεπάγεται ως εκ του χαρακτήρα τους το ανεκχώρητο". `Ετσι όμως, όπως έκρινε το Εφετείο, εσφαλμένως ερμήνευσε και εφάρμοσε την ουσιαστική διάταξη του άρθρου 2 παρ. 5 του ν. 1905/1990, καθ` όσον, όπως προεκτέθηκε ούτε από τη γραμματική ούτε από τη λογική ερμηνεία της εν λόγω διατάξεως προκύπτει ότι το καθιερούμενο με αυτή ανίσχυρο, έναντι του πράκτορα - εκδοχέα της απαιτήσεως, της εκχωρήσεως αυτής, ως παρακολουθηματική συνέπεια μιας συμβατικής ρύθμισης αναφορικά με τα περιστατικά γέννησης, ληξιπροθέσμου και δικαστικώς επιδιωξίμου της απαιτήσεως, συμπαρασύρει το όλο περιεχόμενο της συμφωνίας και τις προϋποθέσεις παροχής δικαστικής προστασίας ως προς την απαίτηση. Επομένως ο πρώτος από το άρθρο 559 αρ. 1 του Κ.Πολ.Δικ. λόγοι αναιρέσεως είναι βάσιμος, ενώ παρέλκει η εξέταση των λοιπών λόγων αναιρέσεως. Κατ` ακολουθίαν των ανωτέρω πρέπει να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση και να παραπεμφθεί η υπόθεση προς περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο Δικαστήριο, συγκροτούμενο από άλλους δικαστές (άρθρο 580 παρ. 3 του Κ.Πολ.Δικ.). ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Αναιρεί την 5634/2004 απόφαση του Εφετείου Αθηνών. Παραπέμπει την υπόθεση προς περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο Δικαστήριο, που θα συγκροτηθεί από άλλους δικαστές. Καταδικάζει την αναιρεσίβλητη στα δικαστικά έξοδα της αναιρεσείουσας από τρεις χιλιάδες (3.000) ευρώ.

πηγή: NOMOS

Δημήτριος Χ. Καραγιάννης, δικηγόρος, Θεσσαλονίκη - Αθήνα