Διάδικοι στην ποινική δίκη - Δικαιώματα των διαδίκων

Διορισμός και αριθμός συνηγόρων των διαδίκων. Αρθρο 96. 1. Κάθε διάδικος δεν μπορεί να αντιπροσωπεύεται ή να συμπαρίσταται στην ποινική διαδικασία με περισσότερους από δύο συνηγόρους στην προδικασία και τρεις στο ακροατήριο. 2. "Ο διορισμός συνηγόρου του κατηγορουμένου ή άλλου διαδίκου γίνεται: α) με προφορική δήλωση που καταχωρίζεται στα πρακτικά ή στην έκθεση κατά την Απολογία του κατηγορουμένου ή στην κατάθεση του διαδίκου ως μάρτυρα ή β) με έγγραφη δήλωση κατά τις διατυπώσεις του άρθρου 42 παρ. 2 εδάφ. β και γ. Ο διορισμός παρέχει στο συνήγορο την εξουσία να εκπροσωπεί το διάδικο σε όλες τις διαδικαστικές πράξεις που αφορούν τη συγκεκριμένη ποινική υπόθεση, εκτός αν η πληρεξουσιότητα παρέχεται για ορισμένες μόνο από τις πράξεις αυτές. Η γενική πληρεξουσιότητα περιλαμβάνει την άσκηση ενδίκων μέσων, εφόσον αυτό μνημονεύεται ρητά". *** Η παρ.2 και ο τίτλος του άρθρου αυτού τέθηκαν με το άρθρο 4 παρ.6 του ν.1653/1986 (ΦΕΚ Α`173).

Αρθρο 96A. ("Αρθρο 96Α Πίνακας διοριστέων συνηγόρων *** Το άρθρο 96Α ,το οποίο είχε προστεθεί με το άρθρο 17 Ν.2721/1999 Α 112/3.6.1999,ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ με την παρ.2 άρθρ.16 Ν.3226/2004, ΦΕΚ Α 24/4.2.2004. 1. Σε κάθε περίπτωση που προβλέπεται αυτεπαγγέλτως διορισμός για τον κατηγορούμενο συνηγόρου, από το δικαστήριο ή συμβούλιο ή από τον ανακριτή, η επιλογή του γίνεται από πίνακα που καταρτίζεται κατά τις διατάξεις της επόμενης παραγράφου. 2. Συνήγορος διορίζεται και όταν ο κατηγορούμενος κατά του οποίου έχει ασκηθεί ποινική δίωξη σε βαθμό πλημμελήματος ή δεν συντρέχει περίπτωση εφαρμογής της προηγούμενης παραγράφου, δεν έχει οικονομική δυνατότητα να διορίσει δικηγόρο. Η αίτηση υποβάλλεται στον προϊστάμενο των υπηρεσιών του δικαστηρίου ή τον δικαστή που διευθύνει το δικαστήριο, υποχρεωτικά πριν από τη δίκη ή τη δικαστική ενέργεια για την οποία ζητείται ο διορισμός, πέντε τουλάχιστον ημέρες επί συντμήσεως προθεσμίας, δέκα ημέρες εάν μεσολαβεί διάστημα ολιγότερο του μήνα από την κλήτευση και έναν τουλάχιστον μήνα σε κάθε άλλη περίπτωση. Διαλαμβάνει το λόγο για τον οποίο ζητείται ο διορισμός, τη διαδικαστική ενέργεια ή δίκη για την οποία ζητείται και συνοδεύεται από αποδεικτικά στοιχεία της επικαλούμενης οικονομικής αδυναμίας. Αν πιθανολογηθεί η βασιμότητα της αίτησης διορίζεται συνήγορος από τον πίνακα της επόμενης παραγράφου. Ο κατηγορούμενος έχει υποχρέωση να αποδεχθεί το συνήγορο που του διορίστηκε στις παραγράφους 1 και 2 του παρόντος άρθρου. Ο διορισμός ισχύει μέχρι την οριστική περάτωση της δίκης ή διαδικαστικής ενέργειας στον ίδιο βαθμό δικαιοδοσίας, καθώς και για την άσκηση ενδίκου μέσου. 3. Ο οικείος δικηγορικός σύλλογος μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου κάθε τρίτου έτους καλεί τους δικηγόρους που το επιθυμούν να γραφούν στον πίνακα που προβλέπεται στην προηγούμενη παράγραφο. Ο πίνακας καταρτίζεται με ευθύνη του δικηγορικού συλλόγου και συμπληρώνεται έως το τέλος του Ιουνίου, ισχύει δε για την επόμενη τριετία. Διαγράφεται από τον πίνακα και δεν μπορεί να γραφεί στο μέλλον δικηγόρος που αρνήθηκε να αναλάβει ή εγκατέλειψε το έργο της υπεράσπισης χωρίς σπουδαίο λόγο, κατά την κρίση του προέδρου ή δικαστή που διευθύνει το δικαστήριο. Οι τελευταίοι συντάσσουν σχετική έκθεση, η οποία με ευθύνη της γραμματείας του Δικαστηρίου αποστέλλεται στο δικηγορικό σύλλογο. Ο πίνακας αποστέλλεται από τον τοπικό δικηγορικό σύλλογο. Ο πίνακας αποστέλλεται από τον τοπικό δικηγορικό σύλλογο στα δικαστήρια της περιφέρειας του και τίθεται στη διάθεση των δικαστών και των ανακριτών. Ο διορισμός συνηγόρου γίνεται κατά τη σειρά εγγραφής στον πίνακα. Εκ νέου διορισμός δικηγόρου που έχει διοριστεί επιτρέπεται μετά την εξάντληση του αριθμού των επόμενων κατά σειρά εγγεγραμένων. 4. Στους διοριζόμενους αυτεπαγγέλτως από τον πίνακα δικηγόρους καταβάλλεται, εφόσον άσκησαν το έργο της υπεράσπισης, η προβλεπόμενη κατώτατη αμοιβή από τον Κώδικα των Δικηγόρων. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου ή συμβουλίου ή ο ανακριτής ή ανακριτικός υπάλληλος μπορούν να ορίζουν, με συνοπτικά αιτιολογημένη πράξη τους, αυξημένη αμοιβή εν όψει της διάρκειας του υπεραστικού έργου που ο συνήγορος έφερε σε πέρας. 5. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Οικονομικών τίθενται τα πλαίσια και ορίζεται ο τρόπος εκκαθάρισης και καταβολής της κατά την προηγούμενη παράγραφο αμοιβής και ρυθμίζεται κάθε λεπτομέρεια αναγκαία για την εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου αυτού. 6. Οπου στις διατάξεις των άρθρων 100 παρ. 3, 200 παρ. 1 εδ. β`, 340, 376, 423 παρ. 1 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας γίνεται λόγος για πίνακα του Δικηγορικού Συλλόγου, εννοείται ο πίνακας της παρ. 3 του παρόντος. 7. Η ισχύς του παρόντος άρθρου αρχίζει από 1.7.1999").

Σε ποιές πράξεις παρίστανται οι διάδικοι. Αρθρο 97. 1. Οι διάδικοι έχουν δικαίωμα να παρίστανται με συνήγορο σε κάθε ανακριτική πράξη, με εξαίρεση την εξέταση των μαρτύρων και των κατηγορουμένων, εκτός αν πρόκειται για την περίπτωση της παρ. 2 του άρθρου 219. Γι` αυτό το σκοπό προσκαλούνται έγκαιρα οι διάδικοι να παρευρεθούν οι ίδιοι ή να εκπροσωπηθούν από τους συνηγόρους τους. 2. Αν ο κατηγορούμενος κρατείται, θα πρέπει να προσαχθεί, εκτός αν η προσαγωγή του δημιουργεί δυσχέρειες.

Αδυναμία παράστασης. Αρθρο 98. Αν η παρουσία των διαδίκων δεν είναι για οποιονδήποτε λόγο δυνατή, η πράξη ενεργείται και χωρίς αυτούς. Υστερα όμως από αίτηση του ενδιαφερομένου μπορεί η πράξη να αναβληθεί για άλλο χρόνο αν δεν βλάπτεται η ανάκριση.

Ερωτήσεις και παρατηρήσεις. Αρθρο 99. Οι διάδικοι που παρίστανται και οι συνήγοροί τους δικαιούνται να απευθύνουν ερωτήσεις και να υποβάλλουν παρατηρήσεις, που καταχωρίζονται με αίτησή τους στην έκθεση.

Παράσταση του κατηγορουμένου με συνήγορο. Αρθρο 100. 1. Ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα στην απολογία του και σε κάθε εξέτασή του, ακόμη και σ` αυτήν που γίνεται σε αντιπαράσταση με μάρτυρες ή άλλους κατηγορουμένους, να παρίστανται με συνήγορο. Γι` αυτό το σκοπό προσκαλείται εικοσιτέσσερις ώρες πριν από κάθε ανακριτική ενέργεια. 2. Επιτρέπεται σύντμηση της προθεσμίας αυτής, αν από την αναβολή δημιουργείται κίνδυνος που η ύπαρξή του βεβαιώνεται ειδικά με έκθεση του ανακριτή ή του ανακριτικού υπαλλήλου. 3. Ο ανακριτής έχει την υποχρέωση να διορίσει αυτεπαγγέλτως συνήγορο, αν το ζητήσει ρητά ο κατηγορούμενος. 4. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να απαγορευθεί η επικοινωνία του κατηγορουμένου με το συνήγορό του.

Ανακοίνωση των εγγράφων της ανάκρισης. Αρθρο 101. "1. Ο ανακριτής, μόλις μετά την κλήτευσή του εμφανισθεί ή οδηγηθεί σ` αυτόν ο κατηγορούμενος για να αιτιολογηθεί, του ανακοινώνει το περιεχόμενο του κατηγορητηρίου και των άλλων εγγράφων της ανάκρισης. Επιτρέπεται επίσης στον κατηγορούμενο να μελετήσει ο ίδιος ή ο συνήγορός του το κατηγορητήριο και τα έγγραφα της ανάκρισης. Με γραπτή αίτηση του κατηγορουμένου και με δαπάνη του χορηγούνται σε αυτόν αντίγραφα του κατηγορητηρίου και των εγγράων της ανάκρισης". *** Η παρ.1 αντικαταστάθηκε ως άνω με την παρ.1 άρθρ.2 Ν.2408/1996 (Α 104). 2. Την ίδια υποχρέωση έχει ο ανακριτής, και τα ίδια δικαιώματα ο κατηγορούμενος, όταν κληθεί ξανά σε συμπληρωματική απολογία πάντως μετά το τέλος της ανάκρισης και προτού διαβιβαστεί η απολογία στον εισαγγελά (άρθρο 308 παρ. 1), καλείται πάντοτε ο κατηγορούμενος να μελετήσει όλη τη δικογραφία. Αν όμως η ανάκριση εξακολούθησε περίσσότερο από μήνα μετά την πρώτη ή κάθε μεταγενέστερη απολογία, δικαιούται ο κατηγορούμενος να ασκεί τα δικαιώματα του μια φορά το μήνα, και κάθε φορά ο ανακριτής συντάσσει σχετική έκθεση κάτω από την Απολογία του κατηγορουμένου.

Προθεσμία για την απολογία. Αρθρο 102. 1. Ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να ζητήσει προθεσμία έως σαράντα οκτώ ώρες και δεν έχει υποχρέωση να απολογηθεί πριν περάσει η προθεσμία. 2. Ο ανακριτής μπορεί να παρατείνει την προθεσμία ύστερα από αίτηση του κατηγορουμένου.

Εξήγηση των δικαιωμάτων στον κατηγορούμενο. Αρθρο 103. Αμέσως μετά τη βεβαίωση της ταυτότητας του κατηγορουμένου, ο ανακριτής του εξηγεί με σαφήνεια όλα τα παραπάνω δικαιώματά του συντάσσεται έκθεση για την εξήγηση και για την απάντηση του κατηγορουμένου, ο οποίος και υπογράφει την έκθεση.

Δικαιώματα του κατηγορουμένου στην προανάκριση. Αρθρο 104. 1. Τα δικαιώματα που προβλέπονται στα άρθρα 100 παρ.1, 2 και 4, 101, 102 και 103 τα έχει ο κατηγορούμενος και στην προανάκριση. Στην περίπτωση όμως αυτή δεν είναι υποχρεωτικό να τηρηθεί η διάταξη της δεύτερης περιόδου της παρ. 2 του άρθρου 101. "2. Οταν ενεργείται προανάκριση, σύμφωνα με το άρθρο 243 παράγραφος 1, ο κατηγορούμενος μπορεί να ασκήσει τα δικαιώματα, που προβλέπονται στα άρθρα 101 και 102 και να υποβάλει εγγράφως την απολογία του εκπροσωπούμενος από συνήγορο, που διορίζεται κατά το άρθρο 96 παρ. 2, εκτός αν θεωρείται αναγκαία η αυτοπρόσωπη εμφάνισή του, κατά την κρίση εκείνου που ενεργεί την προανάκριση. Ο κατηγορούμενος εκπροσωπούμενος διά του συνηγόρου υποχρεούται να δηλώσει τη διεύθυνση της κατοικίας του, εφαρμοζόμενων αναλόγως των εδαφίων γ` και ε` του άρθρου 273". ***Η παρ.2 προστέθηκε με την παρ.2 του άρθρου 3 του Ν.2145/1993 (ΦΕΚ Α` 88)

Εξαίρεση στο Αυτόφωρο έγκλημα. Αρθρο 105. "Οταν ενεργείται προανάκριση σύμφωνα με το άρθρο 243 παρ. 2 του παρόντος, η εξέταση γίνεται όπως ορίζεται στις διατάξεις των άρθρων 273 και 274 και εκείνος που εξετάζεται έχει τα δικαιώματα που αναφέρονται στα άρθρα 103 και 104. Η κατά παράβαση του παρόντος άρθρου εξέταση είναι άκυρη και δεν λαμβάνεται υπόψη. Κατά τα άλλα εφαρμόζεται το δεύτερο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 31". *** Το άρθρ.105 αντικαταστάθηκε ως άνω με την παρ.2 εδάφ.α` άρθρ.2 Ν.2408/1996 (Α 104).

Εξαίρεση για ορισμένα εγκλήματα. Αρθρο 106. *** Το άρθρ.106 Καταργήθηκε με την παρ.2 περ.β` άρθρ.2 Ν.2408/1996 (Α 104).

Δικαιώματα του αστικώς υπευθύνου. Αρθρο 107. Ο αστικώς υπεύθυνος έχει όλα τα παραπάνω δικαιώματα του κατηγορουμένου και τα ασκεί από τη στιγμή που θα κληθεί με την ιδιότητα αυτή από τον ανακριτή ή τον ανακριτικό υπάλληλο για να εξεταστεί. Τα ίδια δικαιώματα ασκεί και στην περίπτωση του επόμενου άρθρου.

Δικαιώματα του πολιτικώς ενάγοντος. Αρθρο 108. Ο πολιτικώς ενάγων έχει επίσης τα δικαιώματα που αναφέρονται στα άρθρα 101, 104, 105 και 106, τα δικαιώματα αυτά μπορεί να τα ασκήσει από τη στιγμή που ο κατηγορούμενος θα κληθεί σε απολογία ή θα εκδοθεί εναντίον του ένταλμα σύλληψης ή βίαιης προσαγωγής.

Αρθρο 108Α. Δικαιώματα ανήλικου θύματος προσβολής προσωπικής και γενετήσιας ελευθερίας. «Ο ανήλικος-θύμα των πράξεων που αναφέρονται στα άρθρα 323Απαρ. 4, 323Β εδάφιο α`, 324, 336, 337 παράγραφοι 3 και 4, 338, 339, 342, 343, 345, 346, 347, 348, 348Α, 349, 351, 351Α του Π.Κ., καθώς και στα άρθρα 87 παράγραφοι 5 και 6 και 88 του ν. 3386/2005 έχει τα δικαιώματα που προβλέπονται από τα άρθρα 101, 104 και 105 και αν ακόμη δεν παρίσταται ως πολιτικώς ενάγων. Επίσης, έχει το δικαίωμα ενημέρωσης από τον αρμόδιο εισαγγελέα εκτέλεσης ποινών για την προσωρινή ή οριστική απόλυση του υπαιτίου, καθώς και για τις άδειες εξόδου από το κατάστημα κράτησης.». *** Το άρθρο 108Α,το οποίο είχε προστεθεί με την παρ.1 άρθρ.τρίτου Ν.3625/2007,ΦΕΚ Α 290/24.12.2007 και αντικατασταθεί με την παρ.1 άρθρου 6 Ν.3727/2008,ΦΕΚ Α 257/18.12.2008, αντικαταστάθηκε και πάλι,ως άνω,με το άρθρο πέμπτο παρ.2 Ν.3875/2010,ΦΕΚ Α 158/20.9.2010.

Δημήτριος Χ. Καραγιάννης, δικηγόρος, Θεσσαλονίκη - Αθήνα