Διατάξεις: άρθρα 1, 3 [παρ. 2] N 5960/1933, 288, 416-419, 421 ΑΚ.
Περίληψη: Διάκριση μεταξύ τραπεζικής και τραπεζιτικής ή ιδιωτικής επιταγής. Η τραπεζική επιταγή περιέχει ένα πρόσθετο στοιχείο, που συνίσταται στη δημιουργία συμβατικού δεσμού μεταξύ του κομιστή της επιταγής και της εκδότριας τράπεζας, με συνέπεια ο δανειστής, στο όνομα του οποίου εκδίδεται ή μεταβιβάζεται μια τέτοια επιταγή, να καθίσταται άμεσα δικαιούχος του αναγραφόμενου στο σώμα της επιταγής ποσού και η εκδότρια και πληρώτρια τράπεζα να αναλαμβάνει την υποχρέωση πληρωμής του. Η παράδοση μιας τραπεζικής επιταγής από τον οφειλέτη στο δανειστή αποτελεί προσήκουσα καταβολή, σύμφωνα με τους κανόνες της καλής συναλλακτικής πίστης.
[...] Με την ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Βόλου, από 25.6.2010 με αριθμ. κατάθεσης δικογράφου 327/12.7.2010 αγωγή της η εκκαλούσα, επικαλούμενη απόσβεση της απαίτησης του εφεσίβλητου για την ασφάλεια της οποίας ενεγράφη υποθήκη στα βιβλία υποθηκών του Υποθηκοφυλακείου Σκοπέλου επί του ακινήτου που περιγράφει στην αγωγή της, ζήτησε την εξάλειψη αυτής. Επί της αγωγής αυτής εκδόθηκε, ερήμην του εναγομένου εφεσίβλητου, η εκκαλούμενη, η οποία απέρριψε την αγωγή ως μη νόμιμη. Την απόφαση αυτή προσβάλλει με την κρινόμενη έφεση της η ενάγουσα για εσφαλμένη εφαρμογή του νόμου και εσφαλμένη εκτίμηση του αποδεικτικού υλικού και ζητεί την εξαφάνιση της εκκαλουμένης, με σκοπό να γίνει δεκτή η αγωγή της. Κατά δε τη διάταξη του άρθρου 1324 ΑΚ, οι εγγραφείσες υποθήκες εξαλείφονται από το βιβλίο υποθηκών είτε με τη συναίνεση του δανειστού είτε με τελεσίδικη απόφαση. Ακόμη, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1327 ΑΚ, αν ο δανειστής δεν συναινεί στην εξάλειψη, τη διατάσσει το Δικαστήριο ύστερα από αγωγή όποιου έχει έννομο συμφέρον. Περαιτέρω, κατά την διάταξη του άρθρου 1328 ΑΚ, το Δικαστήριο διατάζει την εξάλειψη, αν η υποθήκη έχει αποσβεστεί ή αν η εγγραφή της είναι άκυρη. Κατά τα άρθρα 416, 417 και 418 ΑΚ η ενοχή αποσβήνεται με καταβολή στον δανειστή ή όποιον ο δανειστής ή το δικαστήριο ή ο νόμος επιτρέψει να δεχτεί την καταβολή και πρέπει να είναι προσήκουσα. Η κατ’ άρθρο 316 ΑΚ μερική καταβολή παγίως έχει κριθεί ότι συνιστά μη προσήκουσα καταβολή (ΑΠ 44/2004 Nomos, Δ 2004,995), β) η επιταγή είναι, κατά το νόμο, μέσο πληρωμής, όχι όμως υποχρεωτικό για τον δανειστή (όπως είναι το τραπεζογραμμάτιο). Η παράδοση από τον οφειλέτη επιταγής δεν αποτελεί καταβολή ούτε δόση αντί καταβολής της αρχικής υποχρέωσης, ώστε να αποσβήνεται η απαίτηση του δανειστή και αυτό γιατί ο δανειστής, που έχει στα χέρια του το αξιόγραφο αυτό, δεν έχει ακόμα ικανοποιηθεί, αφού δεν έγινε κύριος του αντίστοιχου ποσού ούτε απέκτησε αξίωση κατά της πληρώτριας τράπεζας για καταβολή. Η πληρώτρια τράπεζα δεν έχει υποχρέωση πληρωμής απέναντι στο κομιστή της επιταγής. Τέτοια υποχρέωση έχει η πληρώτρια Τράπεζα μόνο απέναντι στον εκδότη της επιταγής και μόνο μέχρι το ποσό του λογαριασμού του. Η πληρώτρια Τράπεζα επιταγής συνδέεται συμβατικά μόνο με τον εκδότη της επιταγής με βάση την μεταξύ τους σύμβαση επιταγής. Ο οφειλέτης θα ελευθερωθεί εφόσον δεν ορίσθηκε σαφώς το αντίθετο, πράγμα που οφείλει να αποδείξει μόνο όταν καταβληθούν πραγματικώς τα χρήματα στον δανειστή ή καταχωρηθούν στον λογαριασμό του. Ο ισχυρισμός του οφειλέτη ότι προς εξόφληση της οφειλής του οπισθογράφησε προς τον δανειστή χρηματόγραφο, αποτελεί κατά νόμο καταβολή της παροχής από τη βασική σχέση (υπόσχεση αντί καταβολής), μόνον εφόσον αυτός (ο οφειλέτης) επικαλείται (και αποδεικνύει) σχετική συμφωνία προς απόσβεση της παλαιάς ενοχής με σύσταση νέας, η οποία στηρίζεται πλέον αποκλειστικά στο χρηματόγραφο (ΑΚ 421 και 438).
Συνεπώς, μόνο η οπισθογράφηση του χρηματόγραφου στον δανειστή συνιστά υπόσχεση χάριν καταβολής, δηλαδή ανάληψη και νέας υποχρέωσης, του οφειλέτη, βαίνουσα παράλληλα προς την παλαιά, η οποία εξακολουθεί να υφίσταται και επέρχεται απόσβεση της αρχικής υποχρεώσεως μόνο με την πραγματική πληρωμή (είσπραξη) του χρηματόγραφου (βλ. ΑΠ 1739/2002 ΕλλΔνη 44,1616, ΑΠ 883/2000 ΕλλΔνη 42,403, ΕφΑθ 1469/2008, ΕφΘεσ 2445/2007 Nomos, Α. Γεωργιάδης, Γενικό Ενοχικό, παρ. 45, αριθ. 21 και σημ. 19, Μάρκου, Δίκαιο της Επιταγής, εκδ. β, σελ. 28 επ. ιδίως σελ. 30). Παρά ταύτα έχει γίνει δεκτό ότι δεν αποκλείεται η πληρωμή της αποζημιώσεως μισθωτού να γίνεται με χρηματόγραφα, εφόσον αυτά αποτελούν όργανα πληρωμής που αναπληρώνουν το χρήμα, όπως είναι η τραπεζική επιταγή, και συνεπώς η προσφορά επιταγής για την πληρωμή της αποζημιώσεως πρέπει να θεωρηθεί πραγματική και προσήκουσα, παρά το γεγονός ότι η χορήγηση της επιταγής δεν συνιστά καθ΄ αυτή καταβολή. Σε κάθε περίπτωση πάντως το εάν η προσφορά πληρωμής της αποζημιώσεως με τραπεζική επιταγή είναι πραγματική και προσήκουσα κρίνεται, κατά το άρθρο 288 ΑΚ, σύμφωνα με την καλή πίστη και αφού ληφθούν υπόψη και τα συναλλακτικά ήθη (ΑΠ 457/2005 ΤΝΠ Ισοκράτης, ΔΣΑ). Ο Ν 5960/1933, που αποτελεί το ισχύον για τις επιταγές δίκαιο, δεν χρησιμοποιεί πουθενά τον όρο «τραπεζική» ή «ιδιωτική» ή «τραπεζιτική». Χρησιμοποιεί τον όρο «επιταγή» αδιακρίτως. «Τραπεζική» επιταγή καλείται στις συναλλαγές η επιταγή όταν εκδότης της είναι η ίδια η πληρώτρια Τράπεζα, σε αντιδιαστολή με την επιταγή που εκδίδει πελάτης της Τράπεζας που ονομάζεται «ιδιωτική» ή «τραπεζιτική». Και τα δύο είδη επιταγών είναι «επιταγή» κατά την έννοια του Ν 5960/1933. Ο όρος «τραπεζική επιταγή» χρησιμοποιείται στο άρθρο 5 ΠΔ 380/1994 και στο καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδος. Στην τραπεζική επιταγή δεν υπάρχουν τα τρία αρχικά και διαφορετικά πρόσωπα της συνήθους επιταγής (εκδότης – λήπτης – πληρωτής), αλλά η ιδιότητα του εκδότη και του πληρωτή συμπίπτουν. Από καμιά διάταξη της κείμενης νομοθεσίας δεν ορίζεται ότι η επιταγή που εκδίδει Τράπεζα είναι μετρητά ή ότι η επιταγή αυτή υποκαθιστά το χρήμα (τα τραπεζογραμμάτια). Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου, κατ’ επιταγή του Νόμου (βλ. άρθρο 89 του Ν 1041/1980 που αντικατέστησε τις παρ. 1 και 2 του άρθρου 1 του ΑΝ 1819/1951 και ΥΑ 101/2005 (ΥΑ 1010195/531/0016, Πολ. 1015 ΦΕΚ Β’ 206/2005 «Καταβολή οφειλών στις ΔΟΥ με επιταγές ή με μετρητά», 1013229/9597/0016 ΦΕΚ Β’ 293/2003 «Καταβολή οφειλών στις ΔΟΥ αποκλειστικά με επιταγές», άρθρο 16 παρ. 5 Ν 2992/2002 ήδη Ν 3842/2010 άρθρο 20 παρ. 3) οι πληρωμές γίνονται για λόγους σύλληψης φορολογικής ύλης ή διευκόλυνσης των συναλλασσόμενων με το Δημόσιο με επιταγή, μόνη η παράδοση της επιταγής δεν επιφέρει απόσβεση της ενοχής αλλά απαιτείται και είσπραξή της, δηλ. οι επιταγές αυτές δίνονται χάριν καταβολής (ΕφΑθ 3350/1987 ΕλλΔνη 29,161, Μάρκου, Το Δίκαιο της Επιταγής, β’ έκδοση, σελ. 30). Η παραδοχή της άποψης ότι η επιταγή που εκδίδεται από την ίδια την πληρώτρια Τράπεζα είναι χρήμα μετρητό ενέχει τον κίνδυνο οι εμπορευόμενες το χρήμα Τράπεζες να υποκαταστήσουν το προνόμιο της εκδοτικής τράπεζας με απρόβλεπτες για την οικονομία συνέπειες. Και στις δυο περιπτώσεις, δηλ. τόσο στην τραπεζική όσο και στην τραπεζιτική επιταγή ο δανειστής δεν αποκτά την κυριότητα των χρημάτων. Όμως παρά την υποστηριζόμενη άποψη (βλ. Μάρκου, ό.π., σελ. 13) ότι οι όροι «τραπεζική» και «τραπεζιτική» στερούνται νομικού περιεχομένου στην εκδιδόμενη από την ίδια την πληρώτρια Τράπεζα επιταγή υπάρχει κάτι το επί πλέον για τον κομιστή της δανειστή. Ενώ με την συνήθη επιταγή των πελατών της Τράπεζας (την τραπεζική ή την ιδιωτική) ο δανειστής δεν συνδέεται, όπως προειπώθηκε, με καμιά συμβατική σχέση με την πληρώτρια τράπεζα και καμιά απαίτηση δεν έχει εναντίον της, παρά μόνο δικαίωμα προσδοκίας, στην εκδιδόμενη από την πληρώτρια Τράπεζα επιταγή ο δανειστής συνδέεται με την Τράπεζα ως εκδότρια και με την εμφάνιση της επιταγής η τελευταία υποχρεούται ως εκδότρια και εν ταυτώ πληρώτρια να πληρώσει τον κομίζοντα αυτήν δανειστή. Στην επιταγή που εκδίδει η Τράπεζα ο οφειλέτης της χρηματικής παροχής δεν έχει κανένα δικαίωμα στο ποσό της επιταγής, ενώ ο δανειστής στο όνομα του οποίου εκδίδεται η μεταβιβάζεται με οπισθογράφηση καθίσταται δικαιούχος του ποσού από την επιταγή. Έτσι στη σύγχρονη συναλλακτική πρακτική αποφεύγεται η μεταφορά μετρητών χρημάτων και η εξόφληση των διαφόρων χρηματικών υποχρεώσεων γίνεται με επιταγές που εκδίδονται από Τράπεζα στην οποία ο οφειλέτης διατηρεί λογαριασμό. Κατ’ ακολουθίαν τούτων η παράδοση μιας τέτοιας επιταγής στον δανειστή πρέπει να γίνει δεκτό, σύμφωνα με τους κανόνες της καλής και συναλλακτικής πίστης, ότι αποτελεί προσήκουσα καταβολή.
Στην προκειμένη περίπτωση η εκκαλούσα ισχυρίστηκε ότι στις 10.7.2002 ο εφεσίβλητος – εναγόμενος δυνάμει του πρώτου εκτελεστού απογράφου της υπ’ αριθμ. 8153/1994 τελεσίδικης Διαταγής Πληρωμής του Ειρηνοδίκη Αθηνών ενέγραψε υποθήκη στα βιβλία του Υποθηκοφυλακείου Σκοπέλου (τόμος 72, αριθμ. 109) επί του περιγραφόμενου στην αγωγή ακινήτου της, για ποσό 44.886,28€, ότι στις 27.6.2008 της επέδωσε: α) αντίγραφο από το με αριθμ. 426/2001 πρώτο εκτελεστό απόγραφο της υπ’ αριθμ. 511/2001 αποφάσεως του Αρείου Πάγου με την από 10.6.2008 επιταγή να του καταβάλει 821,72€ για δικαστική δαπάνη και 178,28€ για λήψη απογράφου, σύνταξη επιταγής κ.λπ. και συνολικά 1.000€ νομιμότοκα από την επίδοση της επιταγής, β) αντίγραφο από το με αριθμ. 61/2008 πρώτο εκτελεστό απόγραφο της υπ’ αριθμ. 430/2007 απόφασης του Εφετείου Λάρισας με την από 10.6.2008 επιταγή να του καταβάλει 1.100€ για δικαστική δαπάνη και ποσό 200€ για λήψη απογράφου, σύνταξη επιταγής κ.λπ. και συνολικά 1.300€ νομιμότοκα από την επίδοση της επιταγής, γ) νέα επιταγή προς εκτέλεση του ιδίου ως άνω με αριθμ. 8402/1994 Α απογράφου εκτελεστού της ίδιας τελεσίδικης υπ’ αριθμ. 8153/4.3.1994 διαταγής πληρωμής για την εξόφληση του υπολοίπου της απαιτήσεως 18.158,24€ εντόκως από 30.12.1996 μέχρι την εξόφληση του και δ) για τους μέχρι την 30.12.1996 τόκους υπερημερίας 10.926,01€ (δηλ. η συνολική απαίτηση του εφεσίβλητου ανήρχετο στις 20.6.2008 στο ποσό των 1.000 + 1.300 + 18.158 + 10.926 = 31.380€ συν τους τόκους των 18.158,24€ από 31.12.1996 που ανέρχονται σε 27.517€= 58.897€. Ότι αυτή (η εκκαλούσα) στις 27.8.2008 επέδωσε στον εφεσίβλητο-εναγόμενο την από 27.8.2008 δήλωσή της με την οποία του προσέφερε το ποσό των 47.863,53€, με την υπ’ αριθμ. 20022718-1 επιταγή που εκδόθηκε από το κατάστημα της Αγροτικής Τράπεζας Σκοπέλου στο όνομα του τότε εκπροσώπου (Α.Σ.), νομίμως οπισθογραφημένη και παρακράτησε φόρο εισοδήματος επί του ποσού των 55.787€ 20/100, σύμφωνα με τα άρθρα 24, 54 και 58 του Ν 2338/1994, δηλ. 11.157€, ενώ από λάθος της απέδωσε στην ΔΟΥ Σκοπέλου φόρο ύψους 11.965,88€ και του επέδωσε το σχετικό γραμμάτιο είσπραξης, ότι δηλ. του προσέφερε 59.829,41€ (47.863,53€ + 11.965,88€). Ότι ο εναγόμενος αρνήθηκε να παραλάβει την επιταγή, ότι στην συνέχεια αυτή παρακατέθεσε το ποσό αυτό στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων υπέρ του εναγομένου – εφεσίβλητου και του επέδωσε το συσταθέν Γραμμάτιο παρακαταθήκης στις 29.8.2008, ότι μολονότι η απαίτηση του εφεσίβλητου, για την ασφάλεια της οποίας ενεγράφη υποθήκη στα βιβλία του Υποθηκοφυλακείου Σκοπέλου, (τόμος 72, αριθμ. 109), επί του περιγραφόμενου στην αγωγή ακινήτου της, αποσβήστηκε, ο εφεσίβλητος – εναγόμενος αρνήθηκε να συναινέσει στην εξάλειψή της. Ζήτησε, λοιπόν, να διαταχθεί η εξάλειψη της υπέρ του εφεσίβλητου – εναγόμενου, για ποσό 44.886,28€, εγγραφείσας στα βιβλία του Υποθηκοφυλακείου Σκοπέλου (τόμος 72, αριθμ. 109), υποθήκης επί του περιγραφόμενου στην αγωγή ακινήτου της. Η αγωγή κατά τα προαναφερθέντα είναι ορισμένη και νόμιμη. Η εκκαλούμενη που εξέλαβε την προσφερθείσα επιταγή ως τραπεζιτική (ιδιωτική) επιταγή του Ν 5960/1933, εκδόσεως του [Α.Σ.], η οποία δεν επιφέρει απόσβεση της παροχής, αφού δίδεται, εκτός εναντίας συμφωνίας, χάριν καταβολής και όχι ως επιταγή τραπεζική, με εκδότη δηλ. την ίδια την Τράπεζα, έκρινε ότι η καταβολή δεν ήταν προσήκουσα και απέρριψε την αγωγή ως μη νόμιμη, έσφαλε και πρέπει να γίνει δεκτός ο μοναδικός λόγος της έφεσης της ενάγουσας, να εξαφανιστεί η εκκαλούμενη, το Δικαστήριο αυτό να κρατήσει την υπόθεση και να δικάσει την αγωγή κατ’ ουσίαν. [...]
(Δέχεται την έφεση.)
